Else Lasker-Schüler, Heimwee

Pleatst op 24/09/2023 troch Klaas van der Hoek

 
Heimwee

Ik kin de taal net
Fan dit koele lân,
En yn syn pas net rinne.

Ek wit ik net de wolken
Dy’t oerlûke te tsjutten.

In styfkeninginne is de nacht.

Hieltyd moat ik oan de faraowâlden tinke
En patsje de bylden fan myn stjerren.

Myn lippen ljochtsje al
En prate omfierrens,

En bin in kleurryk plaatsjeboek
Dat op dyn skurte leit.

Mar dyn gesicht bespint
In wale út gûlen.

Myn skitterjende fûgels
Binne de koralen útpjukt,

Yn de hagen fan de tunen
Ferstienje harren sêfte nêsten.

Wa salvet myn deade paleizen –
Sy droegen de kroanen fan myn faars,
Harren gebeden fersonken yn de hillige rivier.

 

Heimweh

Ich kann die Sprache
Dieses kühlen Landes nicht,
Und seinen Schritt nicht gehn.

Auch die Wolken, die vorbeiziehn,
Weiß ich nicht zu deuten.

Die Nacht ist eine Stiefkönigin.

Immer muß ich an die Pharaonenwälder denken
Und küsse die Bilder meiner Sterne.

Meine Lippen leuchten schon
Und sprechen Fernes,

Und bin ein buntes Bilderbuch
Auf deinem Schoß.

Aber dein Antlitz spinnt
Einen Schleier aus Weinen.

Meinen schillernden Vögeln
Sind die Korallen ausgestochen,

An den Hecken der Gärten
Versteinern sich ihre weichen Nester.

Wer salbt meine toten Paläste –
Sie trugen die Kronen meiner Väter,
Ihre Gebete versanken im heiligen Fluß.

 

Ut Meine Wunder, 1911. Ofbylding: Deutsches Literatur Archiv, Marbach.

Pleatst yn Mear | Reaksjes út op Else Lasker-Schüler, Heimwee

It poesyalbum fan Marie Greebe

Pleatst op 17/09/2023 troch Klaas van der Hoek

Om 1870–1880 hinne hâldt it sjenre album amicorum op te bestean. Manlju lizze gjin freoneboek mear oan. Jonge froulju sette de tradysje fuort, mar foarm en ynhâld fan it sjenre feroarje. De opfolger fan it album amicorum krijt de namme poesyalbum, mei’t in protte fan de sûnttiid brûkte albumkes, ornaris produsearre yn Dútslân, de opdruk Poesie hawwe.

De eigners fan de earste poesy­albums wienen fammen út de hegere stân; pas geandewei de twein­tichste iuw hienen ek arbeidersdochters der ien. De heit fan Maria Greebe, de eigneresse fan it hjirûnder beskreaune album, wie in notabele. Maria Elisabeth Catharina Greebe, sa’t Marie folút hiet, waard berne yn Dokkum op 17 july 1866 as dochter fan de predikant Huibert Joan George Greebe en Anna Catrina Martens. Sûnt 1868 wenne de húshâlding yn Grou. Dêr krige Marie it poesyalbum op har fjirtjinde jierdei kado fan fjouwer Grouster freondinnen. Behalven in mienskiplike skinkingsynskripsje (nû. 1) droech elk fan de fjouwer ek in yndividuele ynskripsje by.

Ek dy fjouwer freondinnen kamen út de hegerein. De heit fan Johanna Margaretha van Gulik (nû. 8) wie dûmny, dy fan de susters Frederika en Ybeltsje Visser (nû. 9 en 10) wie in begoedige houtkeapman en dy fan Tryntsje Lykles (nû. 11), ek in hanneler, gou as de rykste man fan Grou. Tryntsje soe letter nammers de echtgenoate wurde fan de dichter, histoarikus en frisist Johannes Bernard Schepers. Marie Greebe troude yn 1891 mei de Gordykster notaris Martinus Leonardus Spruyt (1859–1939). Sy krigen ien dochter, Cornelia Gerardina Johanna Spruyt (1906–1983). Marie ferstoar op 24 april 1936 op ’e Gordyk en leit dêr begroeven mei har man.

Ien fan de langste bydragen oan har poesyalbum is fan Willem Hermannus Luttenberg, in ambtgenoat fan Marie har heit. Hy makke in trije siden beslaand rymstik mei in persoanliker toansetting as wat yn poesyalbums wenst wie. Marie wurdt faderlik mar waarm tasprutsen, de plaknamme Grou en de nammen fan har trije bruorren falle en Luttenberg stiet stil by in ferbliidzjend barren op de dei wêrop’t er syn bydrage datearret, 5 july 1884. Dy deis slagge Marie har broer Anton Philip nammentlik foar it tredde en lêste diel fan it notarieel eksamen. Anton stie doe ynskreaun yn Waddinxveen by Gouda, it wenplak fan Luttenberg; mooglik siet er by him yn ’e kost.

Hoe dan ek, de Greebes en de Luttenbergs hienen grif geregeld kontakt mei elkoar. Sa hold Marie har heit op 3 desimber fan datselde jier 1884 in lêzing foar it Waddinx­veenster lêsselskip dêr’t Luttenberg foar­sitter fan wie. Dy lêzing hie as ûnderwerp it belang fan in lêswizer (nee, gjin boekelizzer, mar in listke fan oan en ôf te rieden lektuer). De Westlandsche Courant publisearre in ferslachje:

Deze voordracht bevatte een tal van diepe en menschkundige gedachten en was ingekleed overeenkomstig de behoeften van onzen tijd. Het lezen van zedelooze boeken werd afgekeurd als nadeelig voor de zedelijke reinheid. Het lezen van den Bijbel met verstand zeer aanbevolen. Het goede, dat gelezen is, mag niet misbruikt worden. Niet lezen is een bron van verveling, niet te kunnen lezen eene oorzaak van verdierlijking en de spreker eindigde met de aanbeveling van het lezen van goede boeken, vooral in poëzie, heilzaam voor ware beschaving.

Dêr wie gjin wurd Frânsk oan. En om werom te kearen nei it poesy­album fan Marie: har heit sil de poëzy dêryn grif heilsum fûn hawwe. Mar tusken de stichtsjende ferskes fan De Génestet, Tollens en kollega Luttenberg falt ien gedicht dochs út de toan. Net om de ynhâld fan it ûnskuldige fers sels, mar fanwegen de reputaasje fan de – net neamde – auteur, Henri Cantel, in Baudelaire-adept dy’t tsjintwur­dich foaral bekend stiet as de skriuwer fan de eroatyske sonnettebondel Amours et priapées. Dy bondel wie yn 1869 yn Brussel ferskynd mei in tapaslik frontispice fan de allike ûndogense keunstner Félicien Rops, yn in oplaach fan 152 eksimplaren. It befettet eksplisite strofen as

Le clitoris en fleur, que jalousent les roses,
Aspire, sous la robe, à l’invincible amant;
Silence, vents du soir! taisez-vous, coeurs moroses!
Un souffle a palpité sous le blanc vêtement.

De Bibliothèque Nationale yn Parys bewarre Amours et priapées lange tiid yn in spesjaal depot mei de namme l’Enfer: de Hel. Dûmny Greebe soe it boek sûnder mis yn de ban dien hawwe en hie tinklik ek it ûnskuldige fers fan Cantel yn it poesyalbum fan syn dochter ôfkard, hie er weet hân fan it bestean fan Amours et priapées. Dat hie er blykber net. Mar wie dejinge dy’t dat ûnskuldige fers fan Cantel hiel kreas yn Marie har album pinde dêr ek ûnbekend mei? Wêrom ûntbrekt dan sawol de namme fan de dichter as dy fan de kopiïst?

De bydragen oan it poesyalbum fan Marie Greebe binne fan:

1. Frederika Visser, Ybeltje Visser, Trijntje Lijkles en Johanna Margaretha van Gulik, sûnder plak, 17-07-1880. Skinkingsynskripsje.

2. Huibert Joan George Greebe, sûnder plak en datum. Marie har heit. It gedicht ‘Albumblad’ fan Frederikus Hendrikus van Leent (1830–1912), 6 rigels, sûnder de titel, mei farianten.1

Berne Schoonrewoerd 29-04-1835, ferstoarn Grou 20-12-1909, soan fan Jan Pieter Greebe (1801–1849) en Elizabeth Catharina van der Miede Bakker (1807–1887), troud Utrecht 15-09-1859 mei Anna Catrina Martens (1831–1908). Predikant yn Easterwierrum (1859–1862), Dokkum (1862–1868) en Grou (1868–1909). Publisearre ûnder mear de novelle Eene profetes in de achterbuurt (Dockum 1868), ‘Het testament van Anna Maria van Schurman’ yn Stemmen voor Waarheid en Vrede (1878) en Gedenkschrift der vestiging van de Hervormde godsdienst in Friesland, 31 Maart 1580 (Leeuwarden 1880).2

3. Jan Pieter Greebe, sûnder plak en datum. In broer fan Marie. It gedicht ‘Beminnelijk’ fan Jan Pieter Heije (1809–1876), 5 rigels, sûnder de titel.3

Berne Easterwierrum 03-09-1860, ferstoarn Assen 15-09-1935, soan fan Huibert Joan George Greebe (1835–1909, nû. 2) en Anna Catrina Martens (1831–1908), troud mei Geertruida Elizabeth Holthuis (1871–1929). Sigarehanneler.

4. Ofskrift fan it gedicht ‘Le nom aimé’ fan Henri Cantel (1825–1878), Frânsk, 3×6 rigels, sûnder de titel.4

5. Willem Hermannus Luttenberg, Waddinxveen, 05-07-1884. Eigen­makke gedicht ‘De stem der Vriend­schap’, 7×8 rigels.

Berne Zwolle 13-08-1836, ferstoarn Haarlem 25-04-1910, soan fan Hermannus Luttenberg (1803–1880) en Johanna Damman (1814–1864), troud Voorhout 13-07-1865 mei Cornelia Maria Wilhelmina Ambrosia Guichet (1837–1915). Herfoarme predikant yn Voorhout (1865–1869), Herkingen (1870), Waddinxveen (1871–1886), De Gordyk (1887–1889), Ilpendam (1889–1892) en Nieuwendam (1892–1906).

6. Lucretia Bosch, Amsterdam, 16-12-1883. In tante fan Marie. Gedicht, 8 rigels, earste rigel ‘Als zwart op wit verzekering geeft’.

Berne Emlichheim (Bentheim, Dútslân) 07-12-1831, ferstoarn Amsterdam 03-05-1900, dochter fan Roelof Bosch en Hermanna Groen, troud 1. Hardenberg 10-05-1856 mei Justus Salomon Albertus Boeijenk (1823–1862), troud 2. Emlichheim 20-09-1864 mei Johan Philip Udink (1836–1909).

7. Jan Udink, Amsterdam, 27-10-1883. In neef fan Marie. Gedicht, Frânsk, 6 rigels, earste rigel ‘Vous m’avez demandé une poésie’.

Berne Amsterdam 25-06-1865, ferstoarn Haarlem 17-01-1919, soan fan Johan Philip Udink (1836–1909) en Lucretia Bosch (1831–1900, nû. 6), troud Sloten (NH) 22-05-1894 mei Maria Cornelia Fluks (1866–1935). Sjef gemeentesekretary yn Sloten.

8. Johanna Margaretha van Gulik, Grou, 07-1880. Gedicht, 12 rigels, earste rigel ‘Luttel vreugde schenkt ons d’aarde’.

Berne Giethoorn 18-05-1865, ferstoarn Eindhoven 24-03-1953, dochter fan Augustus van Gulik (1838–1918) en Alida Maria Donker (1841–1914), troud Idaarderadiel 18-07-1894 mei Lijkle Lijkles (1858–1926), in broer fan Trijntje Lijkles (nû. 11).

9. Frederika Visser, Grou, 29-08-1880. Gedicht, 4 rigels, earste rigel ‘Voor- noch onspoed doen ons beiden’;5 poesyalbumplaatsje.

Berne Steenwijk 16-02-1864, ferstoarn Snits 20-08-1952, dochter fan IJsbrand Gatsonides Visser (1834–1890) en Riemke Camstra (1838–1914), troud Idaarderadiel 13-04-1898 mei Cornelis Saager (1859–1930).

10. Ybeltje Visser, Grou, 29-07-1880. Gedicht, 2×4 rigels, earste rigel ‘Mochten onze levenswegen’; poesyalbumplaatsje.

Berne Grou 30-01-1865, ferstoarn Bussum 17-12-1930, dochter fan IJsbrand Gatsonides Visser (1834–1890) en Riemke Camstra (1838–1914). Underwizeres yn Amsterdam.

11. Trijntje Lijkles, Grou, 14-09-1880. Gedicht ‘Vergeet mij niet!’, 2×4 rigels, earste rigel ‘Onder de bloemen, die ’t aardrijk versieren’.6

Berne Grou 14-01-1865, ferstoarn Bloemendaal 27-09-1947, dochter fan Goslik Lijkles (1827–1879) en Trijntje Stallinga (1827–1902), troud Idaarderadiel 18-08-1892 mei Johannes Bernard Schepers (1865–1937).

12. Idskia Postma, Grou, 28-09-1880. Gedicht, Frânsk, 4 rigels, earste rigel ‘Les fleurs sont passagères’.7

Berne Grou 23-04-1863, ferstoarn Grou 06-01-1884, dochter fan Klaas Postma (1824–1909) en Jetske Visser (1827–1899), net troud.

13. Sytske Smitz, Grou, 02-10-1880. Gedicht ‘Wat ik u toewensch!’, 8 rigels, earste rigel ‘Een lieven kring, van trouw[e] vrienden’.8

Berne Grou 16-05-1862, ferstoarn Ljouwert 01-02-1937, dochter fan Hessel Smitz (1825–1911) en Grietje Visser (1824–1906), net troud.

14. Ymkje de Vries, Dokkum, 07-1880. It gedicht ‘Jonge roeping’ fan Petrus Augustus de Génestet (1829–1861), 7×4 rigels.9

Berne Dokkum 17-03-1866, ferstoarn Assen 01-05-1933, dochter fan Doederus de Vries (1833–1910) en Grietje Helder (1835–1916), troud Dokkum 31-05-1888 mei Anne de Boer (1851–1932).

15. Wytske de Vries, Dokkum, 12-08-1881. Gedicht ‘Vergeet mij niet’, 3×4 rigels, earste rigel ‘Tusschen ’t fleurig groen verscholen’;10 ynplakte drûchblomkes.

Berne Dokkum 30-03-1861, ferstoarn Dokkum 12-09-1954, dochter fan Doederus de Vries (1833–1910) en Grietje Helder (1835–1916), troud Dokkum 02-07-1891 mei Anthonie Johannes Wolters (1854–1916).

16. Saapke de Vries, sûnder plak en datum. It gedicht ‘Geloof’ fan Petrus Augustus de Génestet (1829–1861), 2×4 rigels.11

Berne Dokkum 20-08-1857, ferstoarn Den Haag 02-10-1942, dochter fan Doederus de Vries (1833–1910) en Grietje Helder (1835–1916), troud Dokkum 13-02-1894 mei Nicolaas Hendrik Klaassen (1852–1935).

17. Margaretha Debora ten Harm­sen van der Beek, Koog aan de Zaan, 27-08-1882. It gedicht ‘In den vrien­den­rol van eene dame’ fan Hendrik Tollens (1780–1856), 8 rigels, sûnder de titel.12

Berne Koog aan de Zaan 28-04-1865, ferstoarn Amsterdam 08-04-1961, dochter fan Hendrik ten Harmsen van der Beek (1837–1900), apteker, en Debora Margaretha Donker (1835–1907), troud Koog aan de Zaan 17-07-1890 mei Eelco Martinus Vis (1864–1938), echtskieding Amsterdam 30-08-1911. Margaretha har mem wie in suster fan Alida Maria Donker, de mem fan Johanna Margaretha van Gulik (nû. 8).

18. Margaretha Harmina Reerink, Gouda/Lochem, 25-09-1882. It gedicht ‘Wahrhaftig’ fan Heinrich Heine (1797–1856), Dútsk, 10 rigels.13

Berne Lochem 10-05-1861, ferstoarn Lochem 10-01-1962, dochter fan Jan Reerink (1824–1891) en Margaretha Hermina van Heek (1833–1903), troud Lochem 01-10-1884 mei Johan Alexander Staring (1850–1932).

19. Cornelis Aleidus Arnoldus Johannes Greebe, Gouda, 13-10-1882. In neef fan Marie. Gedicht, 8 rigels, earste rigel ‘Te kunnen wen­schen hier op aarde’; potlead­tekeninkje: lânskip mei toer.

Berne Zaandam 20-10-1868, ferstoarn Grins 24-10-1954, soan fan Arnoldus Greebe (1837–1913) en Jannetje Visser (1844–1915, nû. 23), troud Ljouwert 12-07-1897 mei Jannetje van Binsbergen (1876–1971). Rektor fan it Stedelijk Gymnasium yn Grins.

20. ‘Anna’ = Anna Elisabeth Udink?, Leiden, 29-10-1882. In healsuster fan Marie har mem Anna Catrina Martens (1831–1908). It gedicht ‘Turksche beeldspraak’ fan Petrus Augustus de Génestet (1829–1861), 3×12 rigels.14

Berne Amsterdam 16-11-1841, ferstoarn Leiden 15-06-1889, dochter fan Jan Udink (1802–1880) en Maria Catharina Doesburg (1803–1843), troud Putten 27-03-1872 mei Johan George Fuchs (1839–1895).

21. Nisette Hofstede, Leiden, 06-11-1882. In ‘aangenomen Tante’ fan Marie. Freondinne, faaks ek hús­genoate, fan Anna Maria Catharina Wilhelmina Udink (nû. 22). Gedicht, 7 rigels, earste rigel ‘Wat God doet, dat is welgedaan’.

Berne Schoonhoven 08-02-1830, ferstoarn Leiden 25-04-1910, dochter fan Justus Johannes Hofstede (1794–1857), notaris, en Maria Hess (1804–1861), net troud.

22. Anna Maria Catharina Wilhelmina Udink, Leiden, 06-11-1882. In healsuster fan Marie har mem Anna Catrina Martens (1831–1908). Gedicht, 4 rigels, earste rigel ‘Bij ’t aantal namen in uw vriendenrol geschreven’.

Berne Amsterdam 09-02-1838, ferstoarn Leiden 23-11-1905, dochter fan Jan Udink (1802–1880) en Maria Catharina Doesburg (1803–1843), net troud.

23. Jannetje Visser, Gouda, 20-12-1882. Oantroude tante fan Marie. De lêste twa strofen fan it gedicht ‘Op het album van mejufvrouw V.S.’ fan Jan Nolet de Brauwere van Steeland (1815–1888), 2×4 rigels, sûnder de titel.15

Berne Zijpe 22-05-1844, ferstoarn Amersfoort 19-11-1915, dochter fan Cornelis Visser (1818–1899, nû. 26) en Alida Minnee (1822–1886), troud IJsselstein 19-09-1867 mei Arnoldus Greebe (1837–1913).

24. Sophia Alida Arend de Graaf, Gouda, 16-12-1885. It gedicht ‘Levenslust’ fan Petrus Augustus de Génestet (1829–1861), 11+12 rigels.16

Berne Leiden 05-10-1846, ferstoarn Den Haag 20-10-1910, dochter fan Nicolaas Herman de Graaf (1814–1895) en Geertruida Wilhelmina van der Spruijt (1820–1846), troud Leiden 12-05-1870 mei Bartholomeus Jacobus Winkelman (1840–1872).

25. IJmena Johanna Jacoba van der Werff, Dokkum, 02-07-1883? Gedicht, 8 rigels, earste rigel ‘Dat steeds op uwen weg’.

Berne Dokkum 28-10-1864, ferstoarn Amsterdam 06-03-1924, dochter fan Willem Frederik van der Werff (1829–1901) en Arnoldina Johanna Wassenbergh (1833–1873), troud Ljouwert 16-04-1895 mei Karel Daniël August Zahn (1865–1940).

26. Cornelis Visser, sûnder plak en datum. It gedicht ‘’t Was maar een weesje!’ fan Everhardus Johannes Potgieter (1808–1875), 144 rigels.17

Berne Zijpe 12-11-1818, ferstoarn Ljouwert 14-09-1899, soan fan Arie Visser (1765–1821) en Jannetje Bommer (1787–1821), troud Katwijk 26-05-1842 mei Alida Minnee (1822–1886). Griffier by it kantongerjocht.

27. Cornelia Jakoba Diderika de Jong, Gouda, 23-12-1883. Gedicht, 6 rigels, earste rigel ‘Wispelturig is het lot’.

Berne Willeskop 16-09-1842, fer­stoarn Arnhem 12-04-1931, dochter fan Gerardus Johannes de Jong (1806–1900) en Neeltje Diderika Smits (1805–1895), troud Gouda 21-02-1867 mei Cornelis Jan Christiaan Prince (1835–1897, nû. 29).

28. Jan Prince, Gouda, 12-1883. Potleadtekening yn kleur: blommen.

Berne Gouda 17-05-1869, ferstoarn Utrecht 13-06-1954, soan fan Cornelis Jan Christiaan Prince (1835–1897, nû. 29) en Cornelia Jakoba Diderika de Jong (1842–1931, nû. 27), troud Amsterdam 16-06-1898 mei Fenna van der Wissel (1869–1951). Arts.

29. Cornelis Jan Christiaan Prince, Gouda, 24-12-1883. Spreuk op rym, 2 rigels: ‘De rook kan elk te kennen geven, / De kortheid van dit aardsche leven’; tekening: fjouwer Goudske pipen; ynplakt finjetsje: laam ûnder in beam (ien fan de merken fan de piipmakkerij Jan Prince & Cie).

Berne Gouda 14-10-1835, ferstoarn Gouda 21-08-1897, soan fan Jan Prince (1797–1868) en Reinhardina Johanna Faber (1809–1838), troud Gouda 21-02-1867 mei Cornelia Jakoba Diderika de Jong (1842–1931, nû. 27). Eigner fan de piipmakkerij Jan Prince & Cie yn Gouda, dy’t aktyf wie fan 1865 oant 1897.

30. Hinke de Vries, Amsterdam, 13-04-1884. It gedicht ‘Als de jonge rozen bloeien’ fan Adelheid Catharina Horch (1845–1934), 6×4 rigels.18

Berne Grou 17-04-1866, ferstoarn Amsterdam 18-04-1923, dochter fan Goslik de Vries (1836 – foar 1901) en Atje Gesina Boltjes (1841–1914), troud Apeldoorn 12-04-1900 mei Johannes Cornelis Dirks (1870–1952).

31. Anna Wilhelmina Schotsman, Gouda, 23-12-1885. Gedicht, 4 rigels, in ‘Vierzeile’ fan Friedrich Rückert (1788–1866), Dútsk, 4 rigels, earste rigel ‘Wiedersehn ist ein schönes Wort’.19

Berne Papendrecht 12-07-1844, ferstoarn Gouda 03-02-1907, dochter fan Lodewijk Hendrikus Schotsman (1812–1882) en Cornelia Geertruida van Steenbergen (1810–1881), troud Papendrecht 03-06-1868 mei Gerardus Johannes de Jong (1841–1925).

32. Onno Greebe?, sûnder plak, 05-01-1886. In broer fan Marie. Potleadtekening: in roas. Undertekene mei ‘ASS. O.G.’ = ‘À Sa Soeur. [?] Onno Greebe [?]’.

Berne Grou 23-12-1869, ferstoarn Bussum 01-08-1939, soan fan Huibert Joan George Greebe (1835–1909, nû. 2) en Anna Catrina Martens (1831–1908), troud Opsterlân 30-04-1896 mei Meentje Doornbos (1869–1968). Boargemaster fan Sleat (1898–1913) en Idaarderadiel (1913–1921).

Noaten

  1. F.H. van Leent, Bloemen op het pad des levens, Utrecht 1877, s. 13. Under de titel ‘Avondgroet’ ek yn it troch Van Leent redigearre Weekblad voor de jeugd 10, nû. 11 (1905), s. 87. Ek yn it poesyalbum fan Antje Toornstra yn in bydrage út 1900 (Admiraliteitshuis, Dokkum).
  2. Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland, 3 (1919–1931), s. 331. Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek, 6 (1924), kol. 628–629. Encyclopedie van Friesland, Amsterdam/Brussel 1958, s. 326.
  3. J.P. Heije, Al de volksdichten, diel 2, Amsterdam 1865, s. 252.
  4. Revue française 2, diel 7, Paris 1856, s. 306. Henri Cantel, Impressions et visions, Paris 1859, s. 31–32. In Nederlânske oersetting ûnder de titel ‘De zoetste naam’ troch Antoon Leonard de Rop yn dy syn Immortellen en rozen, Amsterdam 1884, s. 44–45.
  5. J. de Breet, Nieuw volledig feestboek. Verzameling van nieuwe oorspronkelijke gelegenheids-gedichten, voor alle mogelijke feesten […], Tiel [1856], s. 321.
  6. M.L. van Albada, Poësie. Zes generaties albumversjes, Midlaren 1984, s. 60, yn in bydrage út 1902. Ek yn it poesyalbum fan Petronella Andringa yn in bydrage út 1905 (Tresoar, Ljouwert).
  7. Ek yn The Ladies’ Repository. A monthly periodical devoted to literature and religion, diel 28, Cincinatti ensfh. 1867, s. 718, mei fouten.
  8. Van Albada 1984, s. 73, yn bydragen fan 1881 ôf. Ek yn it poesyalbum fan Petronella Andringa yn in bydrage út 1902 (Tresoar, Ljouwert).
  9. De dichtwerken van P.A. de Génestet, diel 1, ed. C.P. Tiele, Amsterdam 1869, s. 18–19.
  10. Van Albada 1984, s. 60, yn bydragen fan 1881 ôf.
  11. De Génestet 1869, s. 91.
  12. Anna A. Bergendahl (red.), Souvenir, uitgegeven ten voordeele der vereeniging te Amsterdam: Tot Ondersteuning der Hulpbehoevenden […], Amsterdam 1855, s. 4. Ek yn G.D.J. Schotel, Tollens en zijn tijd. Eene proeve van levensbeschrijving, Tiel 1860, 18662, s. 377. Dêr sûnder titel; neffens Schotel skreau Tollens it gedicht yn 1832 foar in hear Van Emmerik yn Dordrecht.
  13. Under de titel ‘An Str.’ yn Gedichte, Berlin 1822, s. 127. Under de titel ‘Wahrhaftig’ yn Buch der Lieder, Hamburg 1827, s. 90.
  14. De Génestet 1869, s. 198–199.
  15. Nederduitsch letterkundig jaerboekje, voor 1851, Gent [1850], s. 59. Under de titel ‘In het album eener Zwolsche schoone’ yn J. Nolet de Brauwere van Steeland, Zwart op wit. Dichtverscheidenheden, Amsterdam 1853, s. 46–47, en yn Gedichten van Dr. J. Nolet de Brauwere van Steeland, diel 1, Amsterdam/Brussel 1859, s. 244–245.
  16. De Génestet 1869, s. 123–124.
  17. De Gids 15 (1851), s. 364–369. E.J. Potgieter, De werken, diel 12: Verspreide en nagelaten poëzy, diel 2, Haarlem 1896, s. 266–271.
  18. Adelheid C. Horch, Erica’s, Amsterdam 1884, s. 9–10.
  19. Friedrich Rückert, Lieder und Sprüche. Aus dem lyrischen Nachlasse, Frankfurt am Main 1867, s. 8.

Pleatst yn Fynsten | Tagged , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , | Reaksjes út op It poesyalbum fan Marie Greebe

Georg Trakl, Sang fan in finzen klyster

Pleatst op 03/09/2023 troch Klaas van der Hoek

 
Sang fan in finzen klyster
Foar Ludwig von Ficker

Donkere amme yn de griene twigen.
Blauwe blomkes omsweve it antlit
Fan de iensume, waans gouden trêd
Weistjert ûnder de olivebeam.
Op fladdert mei dronkene wjuk de nacht.
Sa sêft bliedt deemoed,
Dau, dy’t stadich dript fan de bloeiende toarn.
Erbarmjen fan strieljende earms
Omfiemet in brekkend hert.

 

Gesang einer gefangenen Amsel
Für Ludwig von Ficker

Dunkler Odem im grünen Gezweig.
Blaue Blümchen umschweben das Antlitz
Des Einsamen, den goldenen Schritt
Ersterbend unter dem Ölbaum.
Aufflattert mit trunknem Flügel die Nacht.
So leise blutet Demut,
Tau, der langsam tropft vom blühenden Dorn.
Strahlender Arme Erbarmen
Umfängt ein brechendes Herz.

 

Ut Sebastian im Traum, 1915. Ofbylding: Brenner-Archiv, Universität Innsbruck. YouTube: Anton Webern, ‘Gesang einer gefangenen Amsel’, 1919, útfierd troch Françoise Pollet (sopraan) en it Ensemble Intercontemporain ûnder lieding fan Pierre Boulez.

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged , , , | Reaksjes út op Georg Trakl, Sang fan in finzen klyster

Georg Trakl, Op âldfaars grûn

Pleatst op 27/08/2023 troch Klaas van der Hoek

 
Op âldfaars grûn

Resedarook troch ’t sike finster tiist;
Lâns ’t âlde plein kastanjes, swart, in seam.
In gouden striel brekt troch it tek en streamt
Oer broer en suster, drôgjend, fan de wiis.

Yn ’t spielwetter driuwt fûlens, lomich siist
De wyn troch ’t brune hofke; stil bedreamt
De sinneblom har goud, dat raant en streamt.
In wachtrop skettert troch it blauwe griis.

Resedarook. Lewant dat feal berint.
De suster sliept no swier. De nachtwyn wielt
Har yn it hier, troch moanneglâns omspield.

It skaadbyld fan in kat glydt blau en tin
Fan ’t môgele tek, dat kommend ûnk oerdekt,
De kearsflam lôget op mei pears effekt.

 

In der Heimat

Resedenduft durchs kranke Fenster irrt;
Ein alter Platz, Kastanien schwarz und wüst.
Das Dach durchbricht ein goldener Strahl und fließt
Auf die Geschwister traumhaft und verwirrt.

Im Spülicht treibt Verfallnes, leise girrt
Der Föhn im braunen Gärtchen; sehr still genießt
Ihr Gold die Sonnenblume und zerfließt.
Durch blaue Luft der Ruf der Wache klirrt.

Resedenduft. Die Mauern dämmern kahl.
Der Schwester Schlaf ist schwer. Der Nachtwind wühlt
In ihrem Haar, das mondner Glanz umspült.

Der Katze Schatten gleitet blau und schmal
Vom morschen Dach, das nahes Unheil säumt,
Die Kerzenflamme, die sich purpurn bäumt.

 
Ut Gedichte, 1913

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged | Reaksjes út op Georg Trakl, Op âldfaars grûn

Georg Trakl, Simmer

Pleatst op 13/08/2023 troch Klaas van der Hoek

 
Simmer

Jûns swijt fan de koekoek
De kleirop yn it wâld.
Djipper bûcht him it nôt,
De reade papaver.

Der driget swart ûnwaar
Boppe de heuvel.
De krikel syn âlde liet
Ferstjert yn it fjild.

Net mear beweecht it leaf
Fan de kastanje.
Op de winteltreppen
Rûzet dyn jurk.

Yn de tsjustere keamer
Ljochtet stil de kears;
In sulveren hân
Dôvet har út;

Wynstille, stjerleaze nacht.

 

Sommer

Am Abend schweigt die Klage
Des Kuckucks im Wald.
Tiefer neigt sich das Korn,
Der rote Mohn.

Schwarzes Gewitter droht
Über dem Hügel.
Das alte Lied der Grille
Erstirbt im Feld.

Nimmer regt sich das Laub
Der Kastanie.
Auf der Wendeltreppe
Rauscht dein Kleid.

Stille leuchtet die Kerze
Im dunklen Zimmer;
Eine silberne Hand
Löscht sie aus;

Windstille, sternlose Nacht.

 
Ut Sebastian im Traum, 1915. Ofbylding: Brenner-Archiv, Universität Innsbruck. It hânskrift hat yn de foarlêste rigel ‘Löschet’. Dat liket my earder in ferskriuwing fan ‘Löscht’ as fan ‘Löschte’, dêr’t foar keazen is yn de – postúm ferskynde – bondel Sebastian im Traum.

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged | Reaksjes út op Georg Trakl, Simmer

It album amicorum fan Jeltsje Ypey

Pleatst op 06/08/2023 troch Klaas van der Hoek

It hat in moai doaske, dit losblêdige freondinne­­­­boekje. It doaske is fan bûten beklaaid mei reade side en goudkleurige byskes en fan binnen mei ljochtblau papier. De earste eigneresse hat der lykwols mar sân bydragen yn garre. Binne der bledsjes weirekke? Wierskynlik net; mei alle net-brûkte (mar wol oarspronklike) bledsjes derby is it doaske dochs hielendal fol.

Dy earste eigneresse wie Jeltje Petronella Helena Cornelia Ypey, berne yn Ljouwert op 21 april 1829 en dêr ferstoarn op 18 july 1857, as frijfaam, 28 jier âld. Jeltsje wie in dochter fan Leonardus Ypey (1794–1836) en Elisabeth Maria Salverda (1798–1852). Har âlden krigen alve bern; sân waarden net âlder as seis jier, en gjinien helle de 35. Ek heit Leonardus waard mar 41. Fan it hiele húsgesin waard syn widdo it âldst: Elisabeth Maria wie 54 doe’t se ferstoar. Der is in skildere portret fan har bewarre bleaun, taskreaun oan Willem Bartel van der Kooi.1 Se sjocht ús earnstich mar opmerksum oan.

Dat it album fan Jeltsje west hat, stiet oars net foar de folle hûndert prosint fêst. De namme fan de eigneresse wurdt yn it albumke net neamd. Twa kontribuanten, Suffridus en Elisabeth Maria Ypey (nû. 1 en 3), jouwe lykwols oan dat sy bydrage oan it album fan in suster. Behalven Jeltsje soe dy suster ek Maria Louisa Ypey (1822–1854) wêze kinne, mar dy stie kwa leeftyd fierder fan de measte kontri­buan­ten ôf, dat it hat grif Jeltsje har album west.

Opregte Haarlemsche Courant, 23-07-1857

Jeltsje hearde ta de hegere klasse yn Ljouwert. Har heit wie earst siktaris fan de gritenij Kollumerlân, doe siktaris fan de stêd Ljouwert en dêrnei griffier fan de Steaten fan Fryslân. Har pake oan heitekant, Matthijs Ypey (1762–1817), hie yn de Frânske tiid bestjoerlike funksjes yn Fryslân en wie dêrnei griffier fan de Fryske Steaten. Har pake oan memmekant wie Suffridus Salverda (1775–1851), dy’t as steatelid en deputearre fan Fryslân lang syn stimpel drukt hat op it provinsjale bestjoer.

Ek de freondintsjes dy’t oan it album bydroegen wienen berne mei in fergulde leppel yn ’e mûle. Cornelia Sara Noodt (nû. 2) wie in dochter fan de frederjochter yn it kanton Frjentsjer, dy’t nammers ek boeken op syn fakgebiet en tal fan gelegenheidsfersen skreau.2 De heit fan de suskes Aleïda en Johanna Albarda (nû. 5 en 6) wie abbekaat yn Ljouwert, deken fan de orde fan abbekaten yn Fryslân, steatelid fan Fryslân en lid fan de Twadde Keamer foar de liberalen. En de heit fan Anna Swanida Maria van de Lande (nû. 7) wie abbekaat, ûntfanger-griffier by de Commissie van de Zeedijken en mei-eigner fan de sûkerplantaazje Rac à Rac yn Suriname – én fan de slaven op dy plantaazje. Anna troude mei in assistint-residint op Java.

Foar safier’t de bledsjes tekst befetsje, is dy yn it Frânsk, mei útsûndering fan de fjouwerrigel dy’t de iennichste manlike kontribuant, de tolvejierrige Suffridus Ypey, levere op earste krystdei 1843:

Als gij in uwe eenzaamheid
Aan Uwe vrienden denkt,
Denkt dan ook eens aan hem
Die U dit blaadje schenkt.

De meast útwreide bydrage, op in dûbeld bledsje, is fan de net identifisearre ‘Willemine’. Sy borduerde foar Jeltsje in blommekrânske en skreau boppedat in kwatryn oer fan de Frânske skriuwer Alphonse de Lamartine:

Ce qu’une main écrit, une autre main l’efface:
Ce n’est que dans les coeurs qu’il faut graver son nom,
Je plains l’étranger qui ne laisse de trace,
Que dans les pages d’un Album.

De bydragen oan it album binne fan:

1. Suffridus Ypey, Ljouwert, 25-12-1843. In broer fan Jeltsje. Gedicht, 4 rigels.

Berne Ljouwert 27-02-1831, ferstoarn Ljouwert 27-09-1865, soan fan Leonardus Ypey (1794–1836) en Elisabeth Maria Salverda (1798–1852), troud Grins 28-05-1856 mei Ernestina Bernardina Harmanna van Panhuys (1832–1910).

2. Cornelia Sara Noodt, Ljouwert, 04-01-1844. Potlead­­­tekening: monumint foar de freonskip. Achterop: ‘Souvenir de votre amie C.S. Noodt’.

Berne Frjentsjer 29-11-1827, ferstoarn Ljouwert 22-08-1889, dochter fan Walraven Willem Noodt (1787–1844) en Ulrica Hermanna Huber (1791–1869), troud Grins 14-05-1852 mei Hendrik Wibo Huber (1821–1908).

3. Elisabeth Maria Ypey, Ljouwert, 29-01-1845. In suster fan Jeltsje. Potlead­­­tekening: boereskuorren. Achterop: ‘Souvenir de votre soeur E.M. Ypey’.

Berne Ljouwert 29-12-1833, ferstoarn Ljouwert 06-03-1854, dochter fan Leonardus Ypey (1794–1836) en Elisabeth Maria Salverda (1798–1852), net troud.

4. ‘Willemine’. Ljouwert, 06-08-1845. Gedicht fan Alphonse de Lamartine (1790–1869), 4 rigels;3 borduerwurkje: blommekrâns.

5. Aleïda Albarda, sûnder plak en datum. Akwarel: reade beien (Ribes rubrum).

Berne Ljouwert 02-07-1828, ferstoarn Ljouwert 30-05-1905, dochter fan Binse Albarda (1796–1862) en Eldina Allegonda Asselina Geertsema (1793–1837), net troud.

6. Johanna Albarda, sûnder plak en datum. Akwarel: Verbena bonariensis.

Berne Ljouwert 31-12-1829, ferstoarn Ljouwert 12-09-1849, dochter fan Binse Albarda (1796–1862) en Eldina Allegonda Asselina Geertsema (1793–1837).

7. Anna Swanida Maria van de Lande, Ljouwert, sûnder datum. Prikwurkje: blommen.

Berne Grins 24-07-1820, ferstoarn Batavia 06-05-1850, dochter fan Jacob Frederik van de Lande (1788–1857) en Elizabeth Maria Salverda (1791/2–1823), troud Banjoemaas (Banyumas, Java) 16-09-1846 mei Gualterus Johannes Tormijn (1811–1861).

Noaten

  1. Ljouwert, Fries Museum, S1964-398.
  2. Bondele yn W.W. Noodt, Gedichten, Leeuwarden: L. Schierbeek, 1838. In anonime resinsint skreau yn Vaderlandsche letteroefeningen, 1839, s. 547, oer dy fersen: ‘Zij behooren tot die soort, die reeds van overouden tijd als niet te dulden staan geteekend, – tot de middelmatigen. Zij hebben niets, wat hen onderscheidt, zijn alledaagsch van inhoud, niet meer dan redelijk van versificatie en stijl, zonder gloed en leven. Beter ware het, ze ongedrukt te laten, en er zich in gezellige en vriendschapskringen mede te vermaken, waar de goedwilligheid ook aan het middelmatige haren bijval niet onthoudt.’
  3. Vert-vert. Journal sans abonnés, nû. 840 (29-12-1834), s. 2, mei fariante rigels 3 en 4: ‘Plaignez le voyageur qui ne laisse de trace / Que sur les pages d’un album!’. Ek opnommen yn La Semaine. Encyclopédie de la presse périodique 3, nû. 60 (31-12-1848), s. 935, ûnder de titel ‘Vers écrits sur l’album de Miss Hannah-Burke’, mar dat fynplak is fan letter datum as de ynskripsje fan ‘Willemine’.

Pleatst yn Fynsten | Tagged , , , , , , , , , , | Reaksjes út op It album amicorum fan Jeltsje Ypey

Georg Trakl, Grodek

Pleatst op 23/07/2023 troch Klaas van der Hoek

 
Grodek

Jûns wjerklinke de hjerstige wâlden
Fan deadlike wapens, de gouden flakten
En blauwe marren, dêr’t de sinne
Tsjusterder oer weirôlet; omfiemet de nacht
Stjerrende krigers, de wylde klacht
Fan harren tebrutsen mûlen.
Stil sammelt lykwols yn it wylgelân
In reade wolk, dêr’t in grime god yn wennet
It fergetten bloed him, moannekoelte;
Alle wegen mûnje út yn swarte ûntbining.
Under de gouden tûken fan nacht en stjerren
Swinkelt it skaad fan de suster troch de swijende bosk,
Om de helden harren geasten te groetsjen, de bliedende hollen;
En sêft klinke yn it reid de donkere fluiten fan de hjerst.
O grutsker drôfnis! jimme brûnzen alters
De hite flam fan de geast fiedt no in ferskriklik fertriet,
De ûnberne neiteam.

 

Grodek

Am Abend tönen die herbstlichen Wälder
Von tödlichen Waffen, die goldnen Ebenen
Und blauen Seen, darüber die Sonne
Düstrer hinrollt; umfängt die Nacht
Sterbende Krieger, die wilde Klage
Ihrer zerbrochenen Münder.
Doch stille sammelt im Weidengrund
Rotes Gewölk, darin ein zürnender Gott wohnt
Das vergoßne Blut sich, mondne Kühle;
Alle Straßen münden in schwarze Verwesung.
Unter goldenem Gezweig der Nacht und Sternen
Es schwankt der Schwester Schatten durch den schweigenden Hain,
Zu grüßen die Geister der Helden, die blutenden Häupter;
Und leise tönen im Rohr die dunkeln Flöten des Herbstes.
O stolzere Trauer! ihr ehernen Altäre
Die heiße Flamme des Geistes nährt heute ein gewaltiger Schmerz,
Die ungebornen Enkel.

 

Ut it tydskrift Der Brenner, 1914/1915. Trakl skreau ‘Im Osten’, ‘Klage’ en ‘Grodek’ koart foardat er op 3 novimber 1914 yn in militêr hospitaal yn Krakau ferstoar. ‘Grodek’ ferwiist nei de Slach by Gródek, it tsjintwurdige Horodok yn Oekraïne, yn septimber 1914. ‘Klage’ en ‘Grodek’ wienen de earste gedichten fan Trakl dy’t yn it Frysk oerset waarden. Dy oersettings wienen fan de hân fan Theun de Vries (1907–2005) en ferskynden yn 1929 yn it tydskrift De Holder.

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged , | Reaksjes út op Georg Trakl, Grodek

Georg Trakl, Klacht

Pleatst op 16/07/2023 troch Klaas van der Hoek

 
Klacht

Sliep en dea, de tsjustere earnen
Omrûzje dizze holle hiel de nacht:
Lit minskene gouden byldnis
Ferswolgen wurde troch de izige weach
Fan de ivichheid. Op yslike klippen
Slacht it poarperen liif te pletter
En de donkere stim klaget
Boppe de see.
Suster fan stoarmige swiermoedigens
Sjoch in eangstige boat fersinkt
Under stjerren,
Foar it swijende antlit fan de nacht.

 

Klage

Schlaf und Tod, die düstern Adler
Umrauschen nachtlang dieses Haupt:
Des Menschen goldnes Bildnis
Verschlänge die eisige Woge
Der Ewigkeit. An schaurigen Riffen
Zerschellt der purpurne Leib
Und es klagt die dunkle Stimme
Über dem Meer.
Schwester stürmischer Schwermut
Sieh ein ängstlicher Kahn versinkt
Unter Sternen,
Dem schweigenden Antlitz der Nacht.

 

Ut it tydskrift Der Brenner, 1914/1915. Ofbylding: Trakl yn unifoarm, 1914; Brenner-Archiv, Universität Innsbruck.

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged | Reaksjes út op Georg Trakl, Klacht

Georg Trakl, Yn it easten

Pleatst op 09/07/2023 troch Klaas van der Hoek

 
Yn it easten

De winterstoarm syn wylde oargels lyk
Is de tsjustere grime fan it folk,
De poarperen weach fan de fjildslach,
Fan ûntblêde stjerren.

Mei brutsen wynbrauwen, sulveren earms
Winkt stjerrende soldaten de nacht.
Yn it skaad fan de hjerstige esk
Suchtsje de geasten fan de fallenen.

Toarnige wyldernis omgurdet de stêd.
Fan bliedende treden ferjaget de moanne
De feralterearre froulju.
Wylde wolven brutsen troch de poarte.

 

Im Osten

Den wilden Orgeln des Wintersturms
Gleicht des Volkes finstrer Zorn,
Die purpurne Woge der Schlacht,
Entlaubter Sterne.

Mit zerbrochnen Brauen, silbernen Armen
Winkt sterbenden Soldaten die Nacht.
Im Schatten der herbstlichen Esche
Seufzen die Geister der Erschlagenen.

Dornige Wildnis umgürtet die Stadt.
Von blutenden Stufen jagt der Mond
Die erschrockenen Frauen.
Wilde Wölfe brachen durchs Tor.

 

Ut it tydskrift Der Brenner, 1914/1915

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged | Reaksjes út op Georg Trakl, Yn it easten

Poste restante XLI

Pleatst op 02/07/2023 troch Klaas van der Hoek


‘HOLWERD’ (l.û.), ‘Stationsweg’ (m.û.), ±1902–1904. Ljochtdruk, 89×137 mm. Utjûn troch Rykele van der Meulen, Snits, nû. 112. Poststimpels Holwert 24-12-1904 en Ferwert 25-12-1904. Ferstjoerd oan Gerben Koopmans en Antje Holwerda, Ferwert, troch harren nicht Antje Holwerda.

Bêste Neef en Nift!
Klaas is goêd en wol oerkomt. T. het hem fen de trein helle. Nou haw wij in ge[s]prek oer St. Klaas, der is un Oansicht Album komt, der mat ek hwet yn oars net? jimme Nift A.

Hoe’t ansichtkaarten brûkt binne, is minstens sa nijsgjirrich as wat der op stiet. Ansichten dêr’t de ôfstjoerder mear op skreaun hat as inkeld in adressearring en syn of har namme, binne my it leafst – foaral as it boadskip skreaun is yn it Frysk. Likegoed sitte der tusken de tûzenen Fryske ansichten-mei-in-ferhaaltsje yn myn samling mar in pear dozyn dêr’t de ôfstjoerder Frysk op brûkt. Ornaris is dy ôfstjoerder dan boppedat in erkende frisist of frisiast. It ‘gewoane’ folk skriuwt as regel gjin Frysk, sels net op ansichten oan famylje of freonen. Hoe kin it ek oars as jin altyd yndruid wurdt dat it Hollânsk de noarm foar skriftlik taalgebrûk is en jo nea lêzen en skriuwen leard hawwe yn jo memmetaal?

Leeuwarder Courant, 23-07-1900

Ek Antsje Holwerda yn Holwert hat grif gjin Frysk op skoalle leard. It is sels mar de fraach of sy mear as seis, sân jier leger ûnderwiis hân hat. Antsje waard berne yn 1869 yn Brantgum as dochter fan de gernier Simon Holwerda en syn frou Aaltje Wiersma. Yn 1891 troude sy mei de Holwerter winkelman Jan Tjepkes Heeringa, dy’t lykwols al yn 1900 ferstoar, 38 jier âld. Antsje bleau achter mei trije bern en dreau as widdo J.T. Heeringa de winkel allinne fierder, sa’t sy al oan­kundige yn de rouadvertinsje fan har man: ‘N.B. De Winkelzaak in Land­bouw­touwwerk, Kruidenierswaren enz. wordt op denzelfden voet voortgezet.’

Yn desimber 1904 krijt Antsje har achterneefke Klaas Koopmans te útfanhúzjen. Klaas, berne yn Ferwert yn 1897, is de soan fan de Ferwerter bakker Gerben Koopmans en syn frou Antje Holwerda. Om yn Holwert te kommen nimt it sânjierrige jonkje it Dokkumer Lokaaltsje, de spoarline tusken Ljouwert en Mitselwier (letter Anjum), dy’t Ferwert mei Holwert ferbynt. Yn Holwert hellet ‘T.’ – grif Antsje har dan alvejierrige soan Tjepke Heeringa – him ôf. Antsje skriuwt in kaartsje nei Klaas syn âlden dat er goed oankommen is. Dat kaartsje, ornearret Antsje, kin dan moai yn it ansichtkaarte-album dat Sinterklaas earder dy desimbermoanne yn Ferwert brocht hat. Op earste krystdei wurdt it kaartsje yn Ferwert besoarge.

Neat bysûnders, dat boadskip, útsein dus fan it feit dat Antsje it yn it Frysk docht. Mûlk is dat ûnder ynfloed fan har ferneamde doarpsgenoat Waling Dykstra, de tige populêre Fryske folksskriuwer. Fan 1861 ôf oant syn dea yn 1914 wennet Dykstra yn Holwert. Earder hie er bakker west yn Spannum, mar dat befoel him alderminst. Yn Holwert makket er in trochstart as boekhanneler, mar leit er him benammen ta op it skriuwen fan rym en ûnrym yn it Frysk, dat yn tydskriften, almenakjes en blauboekjes op ’e merk komt. Guodkeap te besetten printwurk, dat minsken stimulearret ta it lêzen fan Frysk. Ek de foardrachtjûnen dy’t ‘Waling-om’ winters oeral yn Fryslân organisearret, it saneamde Winterjûnenocht, drage dêroan by.

Antsje lit it net by ien kaartsje. Fiif dagen letter stjoert se in twadde, opnij mei in boadskip yn it Frysk. Mar diskear is se ghost writer, de lytse Klaas fiert sabeare it wurd: ‘Heit en Mem! As it mei, wol ik graâg oant moandei ta yn Holwerd bljuwe, it kin ’t net dan forwachtsje wij bericht torech. jimme Klaas.’ Sels foeget Antsje ta: ‘alles bêst. Ho is ’t bei jimme?’ It wurdsje torech (Hollânsk terug) heart mannichien faaks raar yn ’e earen – my alteast al – mar neffens it Woordenboek der Friese taal komt terêch yndied foar yn de Dongera­dielen (dêr’t Holwert yn leit) en wie it yn earder tiid ek wider ferspraat. Antsje is oars Frysk-minded genôch: op it earste kaartsje skriuwt se ‘Oan’ oer it foarprinte ‘Aan’ hinne en op it twadde skrast se dat foarprinte ‘Aan’ resolút troch. That’s the spirit.

Beide kaartsjes binne útjûn troch Rykele van der Meulen yn Snits. Op it earste (nû. 112) stiet de Stasjonswei, op it twadde (nû. 111) de herberch fan de widdo fan Klaas de Kuur, kastleinske Rinske Polstra, dy’t krekt as Antsje Holwerda der al jong allinne foar kaam te stean en de saak allinne fuortsette. Al rillegau soe Rykele yn Holwert konkur­rinsje krije: fan 1905 ôf oant yn de lette jierren tweintich joech ek winkelfrou Antsje kaarten fan Holwert út. Foar guon hat de Ljouwerter fotograaf Joseph Dwinger – oer him in oare kear mear – de foto’s makke. Mar Antsje bestelde ek kaarten by de firma’s Weenenk & Snel en De Tulp yn Haarlem.

Lêstneamde firma makke foar Antsje yn 1905 bygelyks in kaart fan de Holwerter iepenbiere skoalle; de beammen steane sa deun op ’e ruten dat de bern de blik ûnmooglik noch nei bûten dwale litte kinne. Stylfol is de komposytkaart hjirnêst, út likernôch 1909, mei sintraal opnij de herberch dy’t earder fan Rinske Polstra wie en no as Het Amelander Veerhuis eigendom is fan Sierd Lambertus van der Woud. Ut de lette jierren tweintich stamt ûnder mear in troch Antsje útjûne, moaie ansicht fan datselde Amelander Veerhuis, dat, sa’t in boerd oan de gevel dúdlik makket, no ek ANWB-bûnshotel is. De ansichten dy’t Antsje útjoech, hawwe nammers Hollânsktalige byskriften – in bytsje in miste kâns…

De Holwerter winkelfrou Antsje Holwerda ferstoar yn 1940. Har achterneef Klaas soe, tegearre mei syn broer Sieds, mei-firmant wurde yn it beskútfabryk De Volharding oan de Mounebuorren yn Hallum. Dat fabryk wie yn 1920 oprjochte troch heit Gerben Koopmans en Hessel van der Meulen, allebeide begûn as bakker yn Ferwert. Yn 1924 troude Klaas mei Sieuwke Dijkstra. Alve jier letter ferstoar er, 38 jier âld, krekt as Jan Heeringa. Gerben en Sieds lutsen harren út de firma Van der Meulen & Koopmans werom en it beskútfabryk gong fierder as Van der Meulen, in bedriuw dat, mei in hieltyd útwreid­zjend assortimint (roggebrea, knäckebröd, lange fingers, melbatoast), in begryp waard. Op ’t heden makket Van der Meulen inkeld noch toast. De Volharding waard yn 2022 opdûkt.

Pleatst yn Poste restante | Tagged , , , , , , , , , , , , , , , , | Reaksjes út op Poste restante XLI