Mullumer Kindertotenlieder

De dea hat húskes fan hâld-oan. Ien sa’n húske wie ‘huizinge nummer 14’ yn Mullum doe’t skoalmaster Berent Mulder dêr wenne. Binnen in tiidrek fan 25 jier kloppe de man mei de seine dêr seisris op ’e doar: foar fjouwer bern fan Mulder, foar syn earste frou en by einsluten foar master Mulder sels.

Mullum, 2016

Berent Jans Mulder, in Drint, wie op 29 juny 1800 doopt yn syn berteplak Roderwolde. Nei in baantsje as helpûnderwizer yn Gieten wie er fan ein 1818 oant ein 1819 haad fan de nije skoalle yn Boarnburgum, foardat er yn Mullum bedarre. Nei in proeftiid fan in jier krige er dêr mei yngong fan 1 jannewaarje 1821 in fêste oanstelling as ûnderwizer twadde rang.

Yn 1820 wie Mulder troud mei Hiltje Roels Gaastra fan Boarnburgum. It jier dêrop kaam yn Mullum harren earste berntsje te wrâld, Alida Tallina, mar sy ferstoar noch datselde jier, njoggen moanne âld. Yn 1822 folge der in twadde famke, dat deselde namme krige, mar ek sy ferstoar jong, yn 1828. Twa oare bern fan Berent en Hiltsje hawwe wol de folwoeksen leeftyd berikt. Mar dat soe harren mem net meimeitsje; Hiltsje rekke, 28 jier âld, wei yn 1831.

Mulder bleau mei twa lytse bern achter. Goed acht moanne nei de dea fan Hiltsje Gaastra gong er in nij houlik oan, mei Eke Arjens Brunia fan Ried. Ek mei har krige er fjouwer bern, en ek fan dy fjouwer rekken der twa jong wei, diskear jonkjes. Se hieten allebeide Arjen Brunia Mulder en droegen alsa de achternamme fan mem Eke as twadde foarnamme. De earste Arjen ferstoar trettjin moanne âld oan reafonk, de twadde beswiek fyftjin moanne âld oan de mûzels.

Sân jier nei it ferstjerren fan de twadde Arjen wie heit Berent sels oan bar: hy ferstoar nei in ‘kortstondige ongesteldheid’ yn de âldens fan 44 jier op 18 april 1845. Eke Brunia bleau achter mei fjouwer bern: Baukje (1825), Jan (1830), in tredde Alida Tallina (1835) en Arjen Bernhart (1840).

Mulder wie in achtenearre man, dy’t omgong hie mei lokale notabelen. It Jaarboekje, betrekkelijk het schoolwezen in de provincie Vriesland foar 1846 skreau dat er ‘door zijne beminnelijke hoedanigheden de achting en liefde verwierf van allen, die met hem in betrekking stonden’. Al yn 1821 wienen syn gedrach en flyt troch de skoalynspeksje as ‘zeer goed’ oanmurken. Ek bûten skoaltiid siet er net te dodzjen. Hy wie warber yn ferienings en hie niget oan útienrinnende ûnderwerpen. Hy tekene alteast yn op boeken oer bygelyks Eise Eisinga en de wettersneed yn Fryslân yn 1825, en op tydskriften oer wiskunde en opfieding. Ek de politike aktualiteit hie syn omtinken. Ut ’e Leeuwarder Courant en oare boarnen skreau er yn in skoalskriftke lieten oer wêryn’t de Belsen klop krije fanwegen harren Opstân.

Dat skriftke befettet fierders fersen fan de hân fan Mulder sels. Foar in part binne it berime lokwinsken, skreaun tusken 1834 en 1841, benammen by jierdeis fan it kroast fan de Mullumer predikant Adolph Meinhard Knottnerus. Der sit sels in namdicht by. Sprekkender binne lykwols fjouwer rou- en treastfersen dy’t Mulder skreau by de dea fan syn beide soantsjes Arjen Brunia. Hy lit dy foarôfgean troch ‘Op den dood van een kind’ fan Jacobus Kantenaar en it bekende ‘Bij het lijkje van een kind’ fan Hendrik Tollens, gedichten dy’t him en syn frou út dielnimming tastjoerd wienen.

Trije dagen nei it ferstjerren fan de earste Arjen, noch foardat it jonkje begroeven is, nimt heit Berent sels de dichterspinne op en skriuwt er it lange fers ‘Bij het lijkje van mijn zoontje Arjen Brunia’. Wêr fûn er sa gau de wurden om yn metrum en op rym lucht te jaan oan syn fertriet, en wêr fûn er doe ek al de berêstende toan dy’t út ’e fersen opklinkt? De konvinsjes fan it sjenre, fertsjintwurdige troch Kantenaar en Tollens, beaën faaks hâldfêst. Twa dagen letter set er ‘Aan mijne Echtgenoot bij den dood van ons en haar eenig kindje’ op papier. Hy folget dêryn in gedicht nei út De avondklok, de Hollânske oersetting út 1832 fan Die Abendglocke fan Georg Gessner. In moanne nei de dea fan de lytse Arjen makket Mulder foar syn frou in twadde treastfers. Yn 1838 foeget er noch in fers ta op it ferstjerren fan de twadde Arjen.

Yn it jier wêryn’t Mulder de fersen op de earste Arjen skreau, wurke de Dútske dichter Friedrich Rückert oan syn letter ferneamd wurden Kindertotenlieder. Hy betocht dêryn twa fan syn bern dy’t, krektlyk as Mulder syn earste Arjen, oan reafonk beswykt wienen. De 428 Kindertotenlieder fan Rückert waarden pas yn 1871, postúm, útjûn. Gustav Mahler sette der fiif op muzyk yn 1901–1904. Hy beskôge it dichtwurk fan Rückert as ‘Lyrik aus erster Hand, alles andere ist Lyrik aus zweiter Hand’. Nee, ek Mulder wie gjin Rückert, syn fersen binne literêr besjoen net ‘aus erster Hand’. Mar it fertriet dêr’t se út fuortkamen wie dat wol en is tusken de klisjees troch benammen yn it earste fers, wêryn’t Mulder sels it meast oanwêzich is, noch fielber.

It skriftke mei Mulder syn fersen kaam by de Bijzondere Collecties fan de Universiteit van Amsterdam te foarskyn út in doaze fol skriften mei skriuwoefenings fan skoalbern. Al dy skriften binne ôfkomstich fan it net mear besteande Nederlandsch Schoolmuseum. It skriftke fan Berent Mulder wurdt no bewarre ûnder de sinjatuer Hs. XXX E 75. Syn fjouwer Kindertotenlieder folgje hjirûnder.

 

    Bij het lijkje van mijn zoontje Arjen Brunia, oud 13 maanden, geboren te Midlum den 15 January 1833 en overleden aldaar den 24 February 1834 des avonds ten 7 uren – aan hevige stuipen nadat het eerst 14 dagen aan de Rondvonk ziekte gesukkeld had.

    Aan u mijn zoontje was ik reeds een versje schuldig
    Toen nog geen vrees voor u ons ouderhart beving
    Gij wachtet en met rêen als ’t schuld’loos kind geduldig
    En nu, helaas! mijn smarte duldt niet dat ik zing

    Ik kan nogtans, geen’ pligt, zoo duur vergeten
    En wijd aan u mijn zoontje, ofschoon ontzield, mijn lied.
    Die taak, hoe zwaar ook, zegt mij mijn geweten,
    Volvoer die toch getrouw, vergeet dien pligt toch niet.

    Welaan dan ’k zal dien vaderpligt vervullen
    Maar melden eerst, waaruit die pligt ontsproot
    En dan, helaas! den laatsten pligt. – dan zullen
    W’ uw lijkje dragen, in des aardrijks stillen schoot.

    ’t Is gisteren zes weken pas geleden,
    Dat gij voor d’ eerstmaal pronktet met een lint
    ’t Verjaringsfeest schonk toen een blij en vrolijk heden
    En wij, wij juichten toen, om ons éénjarig kind.

    ’t Was toen, dat mij uw kus- en lieve lachjes streelde
    En mij aan moeders zij’ van wellust brandde ’t hart;
    Hoe zalig was voor mij die een’ge dag, hij teelde
    Niets dan een reine vreugd bij ongevreesde smart

    Uw’ moeder die u eens met zoo veel smarte baarde
    Deelde in die vreugd van heeler harte mêe
    Wij dankten God, die u in ’t lieve leven spaarde
    En heel ons huis, wist van geen ach! of wee!

    ’k Beloofde toen uw’ lieve tedre moeder
    Voor u, een versje aan haar te stellen op ’t papier,
    Waarin zich dankensstof, aan God den Albehoeder,
    Aan wensch en bede paarden, eenvoudig zonder zwier

    Dan ach door ’t veeltal mijner bezigheden
    Werd ’k toen verhinderd in dat zalig reine doel
    En nu zijn reeds zes weken heengegleden
    En ach! gij weet niet welke smart ik thans gevoel

    Gij sloot, helaas! ontzield in ’t schomm’lend wiegje uw oogen
    De wreede hand des doods velde u medoogenloos
    En uwe aanminnigheid en schoonheid zijn vervlogen
    Gelijk een schoone maar afgerukte roos.

    Twee weken stondt gij pal en durfdet weerstand bieden
    Aan ’t middel dat de dood in zijn bescherming nam
    Om met u uit der oudren armen heen te vlieden
    Van waar nog nooit zijn prooi te rugge kwam.

    Maar toch moest gij mijn kind, die zware tol betalen
    Die oud, jong, arm of rijk, ja elk is opgelegd.
    Een wreeder middel ging uw schuldloos leven halen,
    En alle vreugd en hoop was ons in eens ontzegd.

    Wij poogden nog uw levensdraad te rekken
    Door vriendenhulp vereend; – maar gij, gij werd geveld
    Geliefde! uw zieltje ging naar hooger sfeer vertrekken
    En ’t lijkje bleef verstijfd in d’ oudren arm gekneld.

    Uw moeder weend’ zoo bitter bij uw’ sponde
    Uw vader spaard’ zijne droeve tranen niet.
    Maar niet om wee en ach! niet om één enkle zonde
    Van u. – o, neen! Natuur eischt die, – geen pligt die haar verbiedt.

    Laat vrij dan lieve Ga, uw moedertranen vloeijen
    Het was uw zuigeling om wien gij bitter weent
    In alles was hij lief en bij ’t voordelig groeijen
    Schonk hij steeds zaal’ge hoop die niets van smarten meent.

    Maar lieve Ga! de dood is niet zoo wreed als ’t schijne
    Hij is slechts zeegnend in Gods vaderhand.
    Het zieltje reeds te rijp voor d’ aard verdwijne
    Dan vrij, en worde in ’s Hemels Eden weer geplant.

    Blijf dierbre dus niet aan dit webje hangen
    Tuur toch niet eindloos op de doode pop.
    Het vlindertje is voorwaar niet weer te vangen
    Want ’s Hemels Englen, vingen ’t haastig op.

    Schenk liefdevolle beste Hemelvader
    Ons troost uit uw gena’verbond aan ’t hart.
    Wees ons om ’t bloed uws Zoons steeds Helper, Redder, Rader
    En leenig thans vooral der treurende oudren smart.

    Vaarwel nu dierbaar Lijkje, rust straks in ’s aardrijks schoot
    Uw grafje is reeds gedolven bij twee zusjes
    Haast maait ook ons uit ’t leven weg de dood,
    En gij verwelkomt ons in ’t Hemelhof met reine Englenkusjes.

    27 February 1834.      B. Mulder Jz

     

    Aan mijne Echtgenoot bij den dood van ons en haar eenig kindje
    overl. 24 Febr. 1834

    Wat weent gij Lieve om uw kind
    ’k Zie u met droefheid aan
    En bij uw rouw die ’k billijk vind
    Voeg ’k gaarn’ mijn vadertraan
    Ons kindje was ons alles waard
    De droefheid is gegrond
    Hij schonk ons liefd’ en vreugd op aard
    Tot aan zijn’ laatsten stond.

    Maar lieve ’t zoontje ging ons voor
    Naar beter vaderland
    Ons wacht – betrêen wij ’t deugdenspoor –
    Ook eene volmaakte stand
    Staak dan ’t geween, hij werd bevrijd
    Het onbestendig lot
    Verwisselde hij in heerlijkheid
    Bij onzen lieven God.

    Daar waar men ramp noch zorgen kent
    Gevoelt hij smart noch druk.
    Dit is genadig afgewend
    Veranderd in geluk.
    Hij is bij Jezus onzen Heer
    Bevrijd van alle schuld
    Die sloeg zijn oog op ’t kindje neer
    En ’t uur was hier vervuld.

    Och, moeder! ween niet meer, ’t geloof
    Vertrooste uw treurig hart:
    Wees voor Gods liefde stem niet doof
    Ons kind voelt rouw noch smart.
    De Leidsman over graf en dood
    Bewogen met zijn kruis
    Bragt hem als waardig deelgenoot
    Verrukt in ’s vaders huis.

    Wat weent gij Gade, om den schat
    Zoo vroeg uw zorg ontrukt
    Door moedertrouw geheel omvat
    En in zijn bloei geplukt.
    Voel Lieve dat mijn ovrig kroost *       * Twee kinderen uit een vorig huwelijk
    Uw zorg ook noodig is.
    Die moederzorg schenk dan ook troost,
    In uwe droefenis.

    Ween niet meer Lieve! staak uw klagt
    Ook eens verschijnt het uur
    Dat ons in betre toekomst wacht
    Berust in Gods bestuur.
    Eens zien wij daar dien liefling weer,
    Hoe blij is dat verschiet!
    Dan treffen ons geen smarten meer,
    Daar eindt de vreugde niet.

    De Avondklok II deel Pag. 195 “Aan eene moeder bij den dood van eene hartelijk beminde dochter” vrij gevolgd door B. Mulder Jz
    Midlum den 1 Maart 1834.

     

    Aan mijn lieve gade E. Brunia bij het graf van haar geliefd eenigst kindje Arjen Brunia
    geb. te Midlum 15 January 1833.
    overl. aldaar 24 Febr. 1834.


    Hier slaapt uw schuldloos kindje zacht,
    Terwijl zijn zieltje boven lacht,
    Aan ’s Hemels zaal’ge kust.
    Daar zweeft het in der Eng’len rei
    En eens herêenen zij weer blij
    Na ’s ligchaams zachte rust.
    Dan vangt de reinste vreugde aan,
    Geen moeder plengt dan meer een traan
    Op ’s lieven zuig’lings graf.
    Dan leeft g’ ook eeuwig met uw kind
    En droogt, als gij uw liev’ling vindt,
    De laatste tranen af.

    Midlum 25 Maart 1834.      B. Mulder Jz

     

    Op den dood van ons geliefd jongste zoontje Arjen Brunia
    geb. te Midlum den 25 Maart 1837.
    overl. aldaar den 28 Augs. 1838.

    Hij is niet meer, die lieveling
    Aan wien ons hart zoo teder hing.
    Vergeefs de zorg die men verspilde
    God die uit liefde ons hem gaf
    Nam ook uit liefde ons hem weer af
    En hij ging gaarn’ toen God het wilde

    Hij is niet meer, dat lieve kind
    ons innig dierbaar en bemind
    En dat zoo lieflijk, ons steeds streelde
    Hij sloot stuiptrekkend ’t minzaam oog
    Ontsloot het lagchend ginds om hoog
    ’t Was of ’t hem hier op aard verveelde

    Hij is niet meer, de jongste spruit
    Die met zijn broertje reeds vooruit
    Ons eenmaal wachten ook daar boven
    Om in de zalige Englenrei
    Met ons vereend, verheugd en blij
    Gods liefde dankende te loven.

    Hij is niet meer, de grootste schat
    Die ’t moederhart geheel bezat
    En ’s vaders wellust was op aarde
    Ontvlood ons, schoon nog onze bêe
    Bij ’t wiegje ons troostend hopen dêe
    Dat God hem liefdrijk nog bewaarde.

    Hij is niet meer en komt niet weer
    Hij is bij onzen lieven Heer
    En moet niet weder keeren
    Zoo spreekt ons immers schuldloos na
    Onz’ zoo aanminnige Alida
    Als wij het kindje wijsheid leeren

    Hij is niet meer, mijn lieve Ga
    Ligt volgen wij hem ook weldra
    Wil daarom niet meer om hem weenen
    Deez’ aard verlaat de sterveling
    Gelukkig zoo zijn wisselkring
    Hem blijde voert ten Hemel heenen

    Hij is niet meer, mijn kindren hoort
    Het Godlijk Evangeliewoord
    Leert ons “Gedenk o mensch te sterven[”]
    Leeft kindren met ons tot Gods eer
    Op dat eens Jezus reine leer
    Ons allen doe den Hemel erven.

    Mulder Jz

Dit berjocht is delset yn Fynsten en tagd , , , , , , , , , , , , , , , , , . Bookmark de permalink.