Lêze, blinder

Pleatst op 29/06/2025 troch Klaas van der Hoek

 
Ferskynd:
Klaas van der Hoek, ‘In prachtich moaie joun’. Oer de doarpsdichter Pyt Idzinga (1911–1979) en syn berime notulen foar de kristlik-histoaryske kiesferiening Spannum-Iens. Opnommen yn Lêze, blinder. Tsien koarte ferhalen fan skriuwers fan no, Ljouwert 2025, s. 41–51.

Lêze, blinder waard presintearre op 27 juny ta eare fan Jelle Krol by syn ôfskie as kolleksjespesjalist en fakreferint Frysk fan Tresoar. Mei bydragen fan Jetske Bilker, Marijke de Boer, Wieke de Haan, Ytsje Hettinga, Klaas van der Hoek, Goffe Jensma, Douwe Kootstra, Bouke Oldenhof, Doeke Sijens en Janneke Spoelstra. Foaropwurd: Arjen Dijkstra.

Lêze, blinder is ûnder mear te keap by de Afûk.
ISBN 978-94-93323-96-4, 19 sm, 112 siden, € 15,00.

Pleatst yn Berjochten | Tagged | Reaksjes út op Lêze, blinder

Georg Trakl, De tsjerke

Pleatst op 15/06/2025 troch Klaas van der Hoek

 
De tsjerke

Pinsiele ingels weitsje oer de alters;
En rêst en skaden; striel út blauwe eagen.
Yn wijreekwalmen driuwe smoarge leagen.
Yn leechte swanke jammerdearlik stalten.

Op ’t knibbelbankje, ’t is krekt de Madonna,
Sit in lyts huorke mei ferblikte wangen.
Oan strielen goud bin’ waaksen bylden hongen;
Wytburdich God omjouwe sinne en moanne.

In skyn fan teare pylders, wulften, ribben.
Yn ’t koar ferstoaren swiete jongesstimmen.
Fersonken kleuren wâlje op, hiel dimmen,
In streamend read fan Magdalena’s lippen.

In frou giet swier yn dreamen dy’t ûntstelle,
Dwylt troch dy skimering fol maskers, fanen.
Har skaadbyld krúst de stille hilligebanen,
De ingelerêst yn wytkalke kapellen.

 

Die Kirche

Gemalte Engel hüten die Altäre;
Und Ruh und Schatten; Strahl aus blauen Augen.
In Weihrauchdünsten schwimmen schmutzige Laugen.
Gestalten schwanken jammervoll ins Leere.

Im schwarzen Betstuhl gleichet der Madonne
Ein kleines Hürlein mit verblichnen Wangen.
An goldnen Strahlen Wachsfiguren hangen;
Weißbärtigen Gott umkreisen Mond und Sonne.

Ein Schein von weichen Säulen und Gerippen.
Am Chor der Knaben süße Stimmen starben.
Sehr leise regen sich versunkene Farben,
Ein strömend Rot von Magdalenens Lippen.

Ein schwangeres Weib geht irr in schweren Träumen
Durch diese Dämmerung voll Masken, Fahnen.
Ihr Schatten kreuzt der Heiligen stille Bahnen,
Der Engel Ruh in kalkgetünchten Räumen.

 

Ut de ‘Gedichte 1909–1912’

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged | Reaksjes út op Georg Trakl, De tsjerke

Georg Trakl, Yn in âlde tún

Pleatst op 08/06/2025 troch Klaas van der Hoek

 
Yn in âlde tún

Resedarook ûntstiicht it grien-mei-brún,
Wylst op de moaie fiver glinsters dale,
Der hingje om de wylgen wite walen,
Dwyl flitterje flinters troch de beammekrún.

De serre, útstoarn, baait yn sinneskyn,
Goudfiskeblink, djip ûnder ’t oerflak bliuwend,
Wylst soms der wolken oer de heuvels driuwe
En al it frjemdfolk stadich wer ferdwynt.

Priëlen ljochtsje op. In jonge frou
Kaam hjir mei oaren moarns al wille meitsjen,
Oan lytse bledsjes hinget noch har laitsjen,
Yn gouden nevels djoeit in dronken faun.

 

In einem alten Garten

Resedaduft entschwebt im braunen Grün,
Geflimmer schauert auf den schönen Weiher,
Die Weiden stehn gehüllt in weiße Schleier
Darinnen Falter irre Kreise ziehn.

Verlassen sonnt sich die Terrasse dort,
Goldfische glitzern tief im Wasserspiegel,
Bisweilen schwimmen Wolken übern Hügel,
Und langsam gehn die Fremden wieder fort.

Die Lauben scheinen hell, da junge Frau’n
Am frühen Morgen hier vorbeigegangen,
Ihr Lachen blieb an kleinen Blättern hangen,
In goldenen Dünsten tanzt ein trunkener Faun.

 

Ut Salzburg. Ein literarisches Sammelwerk, Salzburg 1913

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged | Reaksjes út op Georg Trakl, Yn in âlde tún

Georg Trakl, Gedicht

Pleatst op 01/06/2025 troch Klaas van der Hoek

 
Gedicht

In from gesang klonk yn myn ear:
Do dimmen hert, do hillich bloed,
Nim fan my wei dy tsjoede gloed!
It waard ferheard en kleit net mear!

Myn hert, sa sûndich, docht my sear
En tsjirmet út yn tsjoede gloed
En ropt net oan it hillige bloed,
’t Is stom en hat gjin triennen mear.

 

Gedicht

Ein frommes Lied kam zu mir her:
Du einfach Herz, du heilig Blut,
O nimm von mir so böse Glut!
Da ward’s erhört und klagt nicht mehr!

Mein Herz ist jeder Sünde schwer
Und zehrt sich auf in böser Glut,
Und ruft nicht an das heilige Blut,
Und ist so stumm und tränenleer.

 

Ut de ‘Sammlung 1909’

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged | Reaksjes út op Georg Trakl, Gedicht

It poesyalbum fan Tytsje van Huizen

Pleatst op 25/05/2025 troch Klaas van der Hoek

Yn poesyalbums soe men in soad oarspronk­likens ferwachtsje, dy’t daalk de ûnferfangbere persoanlikheid fan de kontribuant opropt. Orizjinaliteit stipet ommers de funksje fan it poesyalbum as samling memento’s. Mar nee, de ferskes binne ornaris oerskreaun en mei massa­produksje­plaatsjes opgnist. Kontribu­an­ten dy’t sels in ferske of tekening meitsje, binne seldsum. It sjenre poesyalbum wurdt mei karakterisearre troch wat ûntbrekt: eigenheid.

Dat jildt oars minder foar de ierste poesyalbums, dy’t noch ticht by it foargeande sjenre, it album amicorum, steane. En ek yn net-Nederlânske poesyalbums, benammen Ingelske en Frânske, libben kontri­buanten harren graach kreatyf út. Mar poesyalbums fan faderlânske boaiem folgje meast it fêste stramyn fan oerskreaun ferske plus eventueel ien of mear byplakte plaatsjes. Populêre boarnen foar de ferskes binne de dûmny-dichters út de njoggentjinde iuw en bondeltsjes mei foarbyldferskes foar ferskate tapassings en gelegen­heden. En fanselssprekkend kopieare kontribuanten foaral út de twadde, tredde of safolste hân – út oare poesyalbums dus.

It meast autentyk yn in poesyalbum liket noch it hânskrift fan de kontribuant te wêzen, mar sels dat is soms fan immen oars. In mem, echtgenoate of oar famyljelid is dan ‘ghost writer’ foar immen dy’t blykber net by steat is (te jong, ûnbelettere of handicapt), gjin kâns sjocht (te drokbeset) of gjin nocht hat om eigenhandich wat yn it album te skriuwen. Wy kamen dêr al eksimpels fan tsjin yn de poesyalbums fan Idskia Postma en Minke de Jong, en it hjir besprutsen album hat der wol fjouwer (nû. 2, 7, 9 en 10).

Fan en ta ferget it oerskriuwen fan ien of oar rymke dochs wat eigen kreativiteit. Sa moast it rymke (nû. 1) op it skutblêd foaryn it hjir beskreaune album oanpast wurde oan in spesifike omstannichheid:

t Is weinig van waarde,
Hetgeen wij uw biên.
Pluk roozen op aarde,
En vergeet ons niet.

Oarspronklik wie de twadde rigel ‘Hetgeen ik u bied’ (ferlykje nû. 12), mar omdat it ferske hjir de bydrage foarmet fan twa minsken, moast it inkeldtal meartal wurde, wêrtroch’t it rym no net mear fol mar heal is.

Net elk foarbyldferske wie ien op ien geskikt foar yn in poesyalbum. Yngripender is dan ek de bewurking (nû. 7) fan wat ea bedoeld wie as in nijjiersgedicht foar in omke en tante. Dat waard foar it earst publisearre yn de bondel Verjaringsversjes en nieuwjaars­gedichtjes út 1889 fan F.H. van Leent:

Op het Nieuwe Jaar.
Aan mijn waarden Oom en Tante.

Veel geluk en heil en zegen,
Milde voorspoed op uw wegen,
    Blijdschap in uw huisgezin;
Ja, zoo ruischen thans mijn beden
Op den blijden dag van heden
    Oom en Tante, die ik min.

Wat ik hier heb neergeschreven
Moog de lieve God U geven
    Menig, menig Nieuwe jaar;
Elke nieuwe schoone morgen
Brenge u voorspoed zonder zorgen,
    En gezondheid met elkaar.

Om gaadlik te wêzen foar opname yn in poesyalbum moasten sawol dat nije jier as dy omke en tante mei harren ‘huisgezin’ der fansels út. Dat de bewurker skraste de titel, de ûndertitel en seis rigels, en koarte ‘Menig, menig Nieuwe jaar’ yn ta ‘Menig menig jaar’. Yn de beide lêste rigels giet it mis: de (oars ûnnedige) wiziging fan ‘voorspoed’ yn ‘geluk’ knoeit it metrum en de slotrigel is ûnbegryplik wurden:

Veel geluk en heil en zegen
Milde voorspoed op uw wegen
Menig menig jaar
Elke nieuwe schoone morgen
Brenge u geluk zonder zorgen
En gezondheid met album maar

Hat de kontribuant gjin oanstriid en fabrykje sels in ferske, dan kin er noch wol eigenheid toane yn de kar fan it te kopiearjen ferske of fan de taal. Sa binne twa rymkes yn dit Jelsumer poesyalbum net yn de taal fan de ynstitúsjes, mar yn de taal fan thús en it doarp. It earste (nû. 4) giet sa:

in Blomkje en ’n toekje
Lis ik jir in dit boekje
En foegje der nog bij
Libje gelokkig en blij

En it twadde (nû. 11), mei de oanhef ‘Lijtse Bûrfeam’:

Hoewol ik gjin dichter bin,
En gjin mooie versen meitsje kin,
Wol ik dos myn bêst hjir dwaen,
En dy mijn beste winsken jean

It binne mar koarte en bryk stavere ferskes, mar de beide kontribuanten fertsjinje likegoed lof foar it brûken fan it Frysk. Grif wie dat ek de memmetaal fan de eigneresse fan it album. Tytsje – offisjeel Tietje – van Huizen waard berne yn Jelsum op 15 maaie 1907 as dochter fan de mitselder Rinse van Huizen en Baukje Prosee. Yn 1931 troude Tytsje mei Klaas Hendrik Zijlstra (1905–1993), dy’t bedriuwslieder wie fan de pleats Het Stepelerveld yn Haaksbergen. De eigner fan Het Stepelerveld, de Twintske tekstylfabrikant H.J.E. van Heek, liet foar Klaas en Tytsje yn datselde jier in tsjinstwente by de pleats sette. Zijlstra bleau bedriuwslieder oan 1965 ta; dêrnei ferhuzen hy en Tytsje nei Boekelo. Tytsje ferstoar op 10 desimber 1999.

De bydragen oan it poesyalbum fan Tytsje van Huizen binne fan:

1. Rinse van Huizen en Baukje Prosee, Jelsum, 07-01-1916. Tytsje har âlden. Gedicht, 4 rigels, earste rigel ‘t Is weinig van waarde’.1 Skreaun troch Rinse.

Rinse berne Jelsum 29-02-1884, ferstoarn Jelsum 12-02-1955, soan fan Cornelis van Huizen (1854–1934) en Jantje van der Meer (1854–1936), troud Ljouwerteradiel 03-11-1906 mei Baukje Prosee (1885–1964).

Baukje berne Britsum 10-10-1885, ferstoarn Ljouwert 27-02-1964, dochter fan Geert Prosee (ek Procee en Procé, 1852–1947), en Tietje Kroodsma (1851–1928), troud Ljouwerteradiel 03-11-1906 mei Rinse van Huizen (1884–1955).

2. Cornelis Rinse van Huizen (1908–1999), Jelsum, 07-01-1916. Tytsje har broer. Gedicht, 6 rigels, earste rigel ‘Weinig letteren heb ik noodig’.2 Skreaun troch syn heit Rinse (nû. 1).

Berne Jelsum 04-07-1908, ferstoarn Ljouwert 08-03-1999, soan fan Rinse van Huizen (1884–1955, nû. 1) en Baukje Prosee (1885–1964, nû. 1), troud 1. Ljouwer­teradiel 15-08-1934 mei Riemkje Bijlsma (1909–1937), troud 2. Ljouwert 24-06-1940 mei Pietje bij de Leij (1915–2007).

3. Tjitske Hoekstra, Jelsum, 01-01-1916. Gedicht, 6 rigels, earste rigel ‘Wanneer gij eens in latere jaren’.3

Berne Jelsum 23-10-1905, ferstoarn 28-07-1991, dochter fan Reinder Hoekstra (1870–1956, nû. 4) en Maria Mintje Beetstra (1870–1952, nû. 4), troud Ljouwerteradiel 04-07-1931 mei Auke de Vries (1905–1988).

4. Reinder Hoekstra en Maria Mintje Beetstra, Jelsum, 01-01-1916. Gedicht, 4 rigels, earste rigel ‘in Blomkje en ’n toekje’.4

Reinder berne Wurdum 23-10-1870, ferstoarn Ljouwert 01-03-1956, soan fan Sytze Hoekstra en Baukje Hoekstra, troud Ljouwerteradiel 30-05-1896 mei Maria Mintje Beetstra (1870–1952).

Maria Mintje berne Poppenwier 13-03-1870, ferstoarn Ljouwert 14-07-1952, dochter fan Jan Beetstra (1821–1883) en Tjitske Heeringa (1830–1904), troud Ljouwerteradiel 30-05-1896 mei Reinder Hoekstra (1870–1956).

5. Klaasje Bruining, Jelsum, 02-01-[1916]. Gedicht, 8 rigels, earste rigel ‘Vroolijk opgeruimd en blij’.

Berne Jelsum 19-02-1870, ferstoarn Jelsum 24-01-1949, dochter fan Pier Bruining (1837–1912) en Sytske Boekholt (1843–1911), troud Baarderadiel 08-04-1893 mei Klaas Rodenhuis (1872–1911).

6. ‘Aaltje’ = wierskynlik Aaltje van der Heide, Jelsum, 02-01-[1916]. Gedicht, 4 rigels, earste rigel ‘Ik lag in mijn tuintje en sliep’.

Berne Eastermar 29-10-1894, ferstoarn Jelsum 24-07-1958, dochter fan Wyger van der Heide (1865–1955) en Sjoukje Hoeksma (1868–1963), troud Ljouwerteradiel 18-09-1915 mei Jetse Rodenhuis (1893–1985), soan fan Klaas Rodenhuis (1872–1911) en Klaasje Bruining (1870–1949, nû. 5).

7. Sytske Rodenhuis, Jelsum, 02-01-[1916]. Gedicht, 6 rigels, earste rigel ‘Veel geluk en heil en zegen’, bewurking fan ‘Op het Nieuwe jaar’ fan Frederikus Hendrikus van Leent (1830–1912).5 Skreaun troch har mem Klaasje Bruining (nû. 5).

Berne Dronryp 19-11-1894, ferstoarn Frjentsjer 26-11-1949, dochter fan Klaas Rodenhuis (1872–1911) en Klaasje Bruining (1870–1949, nû. 5), net troud.

8. Jan Rijpstra, sûnder plak, 29-12-1916. Gedicht, 8 rigels, earste rigel ‘Dit broos verganklijk album blad’.6

Berne Rinsumageast 10-04-1895, ferstoarn Oentsjerk 13-04-1982, soan fan Marten Rijpstra (1864–1927) en Aukje Warringa (1864–1941), troud Ljouwerteradiel 26-05-1917 mei Ettje Wijnsma (1895–1988).

9. Ytje Rijpstra, Jelsum, sûnder datum. Gedicht, 4 rigels, earste rigel ‘Kniel voor het kruis, Geloof in Cristus!’. Skreaun troch har broer Jan Rijpstra (nû. 8).

Berne Rinsumageast 20-09-1900, ferstoarn Ljouwert 01-11-1930, dochter fan Marten Rijpstra (1864–1927) en Aukje Warringa (1864–1941), troud Ljouwerteradiel 10-05-1922 mei Rinze Mulder (1900–1955).

10. Fredrik Stienstra en Meindertje de Vries, sûnder plak en datum. Gedicht, 4 rigels, earste rigel ‘Wees gelijk het nederig viooltje’. Skreaun troch harren soan Johannes Stienstra (nû. 11).

Fredrik berne Jelsum 03-05-1862, ferstoarn Ljouwert 05-07-1926, soan fan Sjoerd Stienstra (1814–1891) en Yttje Korf (1820–1884), troud Ljouwerteradiel 16-05-1885 mei Meindertje de Vries.

Meindertje berne Wurdum 04-04-1864, ferstoarn Jelsum 08-05-1917, dochter fan Johannes de Vries (1834–1919) en Romkje Minnema (1830–1910), troud Ljouwerteradiel 16-05-1885 mei Fredrik Stienstra (1862–1926).

11. Johannes Stienstra (1892–1965), sûnder plak en datum. Gedicht, 4 rigels, earste rigel ‘Hoewol ik gjin dichter bin’.

Berne Jelsum 21-12-1892, ferstoarn Drachten 26-06-1965, soan fan Fredrik Stienstra (1862–1926, nû. 10) en Meindertje de Vries (1864–1917, nû. 10), troud Ljouwerteradiel 20-05-1920 mei Trijntje Douma (1891–1966).

12. Grietje Terpstra, Jelsum, 10-06-1923. Gedicht, 9 rigels, earste rigel ‘Van de vele schoone bloemen’, en in gedicht, 4 rigels, ‘’t Is weinig van waarde / Hetgeen ik U bied, / Pluk rozen op aarde / En Vergeet mij niet!’’.7

Berne Jelsum 15-10-1905, ferstoarn Ljouwert 26-11-1987, dochter fan Harmen Terpstra (1868–1906) en Fokeltje Douma (1871–1956), net troud.

13. Wiegertje van der Meer, Jelsum, 14-06-[1923?]. Gedicht, 8 rigels, earste rigel ‘Mijn naam vind ge op dit blad geschreven’.

Berne Hallum 16-01-1906, ferstoarn nei 1978, dochter fan Sijtze van der Meer (1875–1943) en Berber van der Wal (1881–1958), troud Ljouwerteradiel 18-05-1929 mei Marten van der Wal (1900–nei 1978).

14. T.P. Dijkstra, Jelsum, 18-09-1928. Gedicht 8 rigels, earste rigel ‘Als u de toekom[s]t tegenlacht’.

Net identifisearre.

Noaten

  1. Aldste my bekende fynplak: in bydrage fan 06-02-1914 yn it poesyalbum fan Minke de Jong. Ek yn M.L. van Albada, Poësie. Zes generaties albumversjes, Midlaren 1984, s. 66–67, yn bydragen fan 1855 ôf.
  2. Aldste my bekende fynplak: in bydrage fan 26-02-1894 yn it poesyalbum fan Saakje Obma (Admiraliteitshûs, Dokkum). Ek yn Van Albada 1984, s. 64, yn bydragen fan 1900 ôf.
  3. Aldste my bekende fynplak: in bydrage fan 01-03-1914 yn it poesyalbum fan Minke de Jong, mei grutte farianten.
  4. Ek yn E.S. de Jong (gearst.), Foar fleurige famkes! Fryske albumferskes, [Wolvegea 1946].
  5. F.H. van Leent, Verjaringsversjes en nieuwjaarsgedichtjes, voor het jonge Nederland, Tiel [1889]; minstens trije kear werprinte.
  6. Aldste my bekende fynplak: in bydrage út 1908 yn it poesyalbum fan Petronella Andringa (Tresoar, Ljouwert).
  7. Aldste my bekende fynplak: in bydrage fan 06-02-1914 yn it poesyalbum fan Minke de Jong. Ek yn Van Albada 1984, s. 66–67, yn bydragen fan 1855 ôf.

Pleatst yn Freoneboekjes | Tagged , , , , , , , , , , , , , , , , , | Reaksjes út op It poesyalbum fan Tytsje van Huizen

Georg Trakl, Hohenburg

Pleatst op 11/05/2025 troch Klaas van der Hoek

 
Hohenburg

Der is nimmen yn hûs. Hjerst yn keamers;
Moanneljochte sonate
En it ûntweitsjen oan de seam fan it skimerjende wâld.

Hieltyd tinksto oan it wite antlit fan de minske
Fier fan it tumult fan de tiid;
Oer in drôgjende niigje harren jerne griene twigen,

Krús en jûn;
Omfiemet mei poarperen earms syn stjer de klankjaande,
Dy’t nei ûnbewenne finsters opstiicht.

Alsa trillet yn it tsjuster de frjemdling,
As er stadich syn eachlidden oer in minsklikenien opslacht
Dy’t fier fuort is; de sulverstim fan de wyn yn de hal.

 

Hohenburg

Es ist niemand im Haus. Herbst in Zimmern;
Mondeshelle Sonate
Und das Erwachen am Saum des dämmernden Walds.

Immer denkst du das weisse Antlitz des Menschen
Ferne dem Getümmel der Zeit;
Über ein Träumendes neigt sich gerne grünes Gezweig,

Kreuz und Abend;
Umfängt den Tönenden mit purpurnen Armen sein Stern,
Der zu unbewohnten Fenstern hinaufsteigt.

Also zittert im Dunkel der Fremdling,
Da er leise die Lider über ein Menschliches aufhebt,
Das ferne ist; die Silberstimme des Windes in Hausflur.

 

Ut Sebastian im Traum, 1915. Hohenburg is in kastiel by Innsbruck. It wie eigendom fan Rudolf von Ficker, in broer fan Trakl syn freon en mentor Ludwig von Ficker. Yn 1913–1914 hold Trakl ferskate kearen yn Hohenburg ta.

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged | Reaksjes út op Georg Trakl, Hohenburg

Georg Trakl, Yn Hellbrunn

Pleatst op 04/05/2025 troch Klaas van der Hoek

 
Yn Hellbrunn

De blauwe kleirop fan de jûn wer folgjend
Lâns de heuvel, by de maitiidsfiver –
As sweefden dêr de skimen fan lang ferstoarnen oer,
De skimen fan prelaten, aadlike dames –
No al bloeie yn it jûnsdal harren blommen,
De treftige fioeltsjes, rûzet fan de blauwe welle
De kristallen weach. Sa geastlik grienje
De iken oer de ferjitten paden fan de deaden,
De gouden wolk boppe de fiver.

 

In Hellbrunn

Wieder folgend der blauen Klage des Abends
Am Hügel hin, am Frühlingsweiher –
Als schwebten darüber die Schatten lange Verstorbener,
Die Schatten der Kirchenfürsten, edler Frauen –
Schon blühen ihre Blumen, die ernsten Veilchen
Im Abendgrund, rauscht des blauen Quells
Kristallne Woge. So geistlich ergrünen
Die Eichen über den vergessenen Pfaden der Toten,
Die goldene Wolke über dem Weiher.

 

Ut it tydskrift Der Brenner, 1914/1915. Hellbrunn is in slot mei park even bûten Salzburg, de stêd dêr’t Trakl hikke en tein is. In prins-aartsbiskop, Marcus Sittikus von Hohenems, hat Hellbrunn bouwe en oanlizze litten. Yn it park binne fivers en fonteinen.

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged | Reaksjes út op Georg Trakl, Yn Hellbrunn

Georg Trakl, Op de Mönchsberg

Pleatst op 27/04/2025 troch Klaas van der Hoek

 
Op de Mönchsberg

Wêr yn it skaad fan hjerstige ipen it ferfallen paad delrint,
Fier fan de hutten fan leaf, sliepende herders,
Folget hieltyd it donkere stal fan de kuolte de swalker

Oer de biennen batting, de jongfeint syn hyasinten stim,
Sêft foardragend de fergetten leginde fan it wâld,
Stiller in sike no de broer syn wylde kleirop.

Alsa roert in skraal grien de knibbel fan de frjemdling,
De ferstienne holle;
Tichterby rûzet de blauwe welle de froulju harren weeklacht.

 

Am Mönchsberg

Wo im Schatten herbstlicher Ulmen der verfallene Pfad hinabsinkt,
Ferne den Hütten von Laub, schlafenden Hirten,
Immer folgt dem Wandrer die dunkle Gestalt der Kühle

Über knöchernen Steg, die hyazinthene Stimme des Knaben,
Leise sagend die vergessene Legende des Walds,
Sanfter ein Krankes nun die wilde Klage des Bruders.

Also rührt ein spärliches Grün das Knie des Fremdlings,
Das versteinerte Haupt;
Näher rauscht der blaue Quell die Klage der Frauen.

 

Ut Sebastian im Traum, 1915. De Mönchsberg, ien fan de fiif bergen om Salzburg hinne, leit westlik fan it stedssintrum. Oan de foet fan de Mönchsberg stie Trakl syn bertehûs.

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged | Reaksjes út op Georg Trakl, Op de Mönchsberg

Poste restante XLIV

Pleatst op 13/04/2025 troch Klaas van der Hoek

‘Oranje-Bierhuis LEEUWARDEN.’ (m.û.), 1909. Ljochtdruk, 89×138 mm. Utjûn troch Anne Roukema, Ljouwert. Foto: De Jong, Ljouwert. Poststimpels Ljouwert 01-08-1909 en Apeldoarn 02-08-1909. Ferstjoerd oan Jentje Boltje, Apeldoarn, troch ‘Hoving’.

B. Vr [= Beste Vriend]
Goed gearriveerd. Vertrek hedenavond naar Sneek
Beste mokkels. ’t Bier uitstekend
Gegroet van Hoving

‘Beste mokkels’, stiet dat der echt? Of lês ik it ferkeard en hat Hoving in lekker pantsje ‘mossels’ iten? Moksels wienen yn it Oranje-Bierhûs ommers wol te krijen. Mar nee, Hoving skreau echt ‘mokkels’. Dy sil er yn dat Ljouwerter kafee wol net troffen hawwe; de kliïntêle wie folslein manlik, as de byldside fan dizze kaart teminsten de werklikheid werjout. Hie Hoving op wei nei de kroech earst in oarsoarte hûs fan plezier oandien?

Mokkel, in nijsgjirrich wurd. De oersetter en redakteur Theo Veenhof skreau yn 1999 in artikel oer it Hollânske mokkel yn it tydskrift Onze Taal. Nêst de betsjutting ‘een dik, mollig kind of meisje, ook eene dikke vrouw’, jûn yn it Woordenboek der Nederlandsche Taal (diel IX, 1913), hat mokkel ek de tsjintwurdich gongberder betsjutting ‘meisje’, murk Veenhof op. En yn it Bargoensk stiet mokkel foar sawol ‘vriendin, geliefde’ as ‘hoer’. It wurd is besibbe oan mokke, dat ‘zeug’ en fan dêrút ‘morsig wijf’ of ‘hoer’ betsjut (nêst ‘klein, rond koekje’) en al út midsiuwske boarnen bekend is. Oan de besteande etymo­logyske ynsichten foege Veenhof noch in eigen suggestje ta: mokkel soe neffens him ûntliend wêze kinne oan it Spaanske moçuela, ‘famke’.

Yn it Frysk bestiet mokkel ek. It Wurdboek fan de Fryske taal jout de âldere betsjutting fan ‘stevige of lekkere meid’, net de algemienere fan ‘meisje’, ferwiist dêrby nei Waling Dykstra syn Friesch woordenboek (diel II, 1903) en jout sels as ierste fynplak in sitaat út in ferhaal fan Douwe Kiestra út 1934. Dêrnêst hat it WFT it wurd moggel – ‘dik, mollig kind’ en ‘dikke vrouw’ – dat al fûn wurdt by Joast Hiddes Halbertsma. Yn de nei-oarlochske Fryske skriuwerij dûkt mokkel geregeldwei op, meast yn de betsjutting fan stevich of lekker fanke. Sels de trochstrings sa eptich skriuwende Douwe Kalma of all people hat ris mokkel brûkt, yn in oersetting fan in komeedzje fan Shakespeare. Dy oersetting ferskynde yn 1956, nei de dea fan Kalma. Yn in besprek yn de Fryske edysje fan Het Vrije Volk (bondele yn It kritysk kerwei, 1990) utere Anne Wadman syn reserves by

de frijmoedichheden dy’t Kalma soms oandoar op it stik fan al te âldmoadrich ôf al te nijerwetsk taalgebrûk. Dat er praat fan “permanintsjen” (hier yn ’e krol setten), mei as grapke noch hinnebruie. Mar past it grouwélige wurd “mokkel” (Amsterdams bargoens) yn de Fryske fertaling fan in 17de-ieuske tekst?

Leeuwarder Courant, 27-03-1905

Ja, dat kin passe, tink ik. Mar goed, werom nei it selskip yn it Oranje-Bier­huis. De klanten, trettjin yn totaal, binne allegearre jonge­hearkes mei in hoed of pet op ’e holle, en de njoggen dy’t sitte hawwe spylkaarten yn ’e hân. ‘Dankzij nauwgezet speurwerk van een bevriende relatie en tijdgenoot van de afgebeelde personen’ koe H.W. Keikes yn de Leeu­war­der Courant fan 10 febrewaarje 1962 de nammen fan frijwol alle jongehearkes jaan. Op de tafels glêzen bier, stik foar stik kreas op in pantsje. Op in boerd links achter en op in buordsje hielendal rjochts wurdt Dortmunder Actien-Bier oanbefelle. De buordsjes dêrûnder meitsje dúdlik dat der garnalen, moksels en marinearre hjerrings binne foar wa’t roppich is. Midden achter hinget in affysje fan de noch altyd besteande fuotbalferiening L.A.C. Frisia (de ôfkoarting stiet foar ‘Leeuwarder Athletische Club’). Links dêrfan kundiget in oanplakbiljet in optreden oan fan it humoristyske selskip Solser & Hesse op snein 7 febrewaarje 1909 yn de Harmonie. En op de ynliste foto boppe de bar is in ballonfeart ferivige.

Leeuwarder Courant, 16-06-1905

Nêst kliïntêle stiet der op de ansicht betsjinjend personiel: midden achter in man sûnder hoed of pet en in frou, dy’t beide in blêd mei glêzen bier drage, en rjochts achter de bar in âldere frou mei floddermûtse. De man is útbater Anne Roukema (1859–1934), ôfkomstich fan De Lemmer, dy’t skroar west hie foardat er kastlein en loazjeminthâlder waard yn Ychten. Yn 1887 wie er troud mei de Lemster winkelfrou Geertje de With (1851–1923), widdo fan Hendrik Timmerman, dy’t twa jier earder op âldjiersdei ferstoarn wie yn it Frjentsjerter kranksinnigegesticht. Yn 1905 dienen Anne en Geartsje harren loazjemint yn Ychten fan de hân en ferfearen se nei Ljouwert om dêr it Oranje-Bierhuis, nêst it eardere stedhûs oan it Riedhûsplein, oer te nimmen. Nei in ferbouwing waard it kafee op 1 april opnij iepene. Tsien jier letter, yn maaie 1915, dienen Anne en Geartsje de saak oer oan de Amsterdammer Wilhelmus Antonius Kalse.

Geartsje is de frou mei de floddermûtse. De jongere frou op de ansicht is sûnder mis Margje Tolman (1879–1947). Ofkomstich fan Eastersee liet sy har yn 1905 yn Ljouwert ynskriuwe as tsjinstfaam, wat letter feroare waard yn buffetjuffrou, by it echtpear Roukema. Margje, ropnamme Martha, wenne by de Roukema’s yn it ‘Raadhuistraatje’, letter omdoopt yn Auckema­strjitsje, op nûmer 2. Dat wie en is it adres fan it Oranje-Bierhuis; de húshâlding wenne mei oare wurden boppe de saak. Letter setten de Roukema’s harren nei wenjen yn de Willem Loadewykstrjitte 55, en Margje ferhuze mei.

Ansicht, ±1905–1908

In twadde ansicht­kaart bringt dizze minsken better yn byld. Sûnder klanten derby poseare se trijeresom tusken toanbank en buffetkast, mei Geartsje oan de taap. It buordsje rjochts makket dúdlik dat der yn it Oranje-Bierhuis ek Fosco, in populêre sûkeladedrank, te krijen wie. In dronken hân hat op de achterkant fan myn eksimplaar fan dizze ansicht de datearring 16 septimber 1908 skreaun. Der besteane fan Anne, Geartsje en Margje mear portretten: Fenno Schoustra printe yn syn advertinsjeblêd ’t Kleine Krantsje op 8 febrewaarje 1975 en 24 maart 1978 trije foto’s fan harren ôf út likernôch 1900–1920. Unbekend is wêr’t dy foto’s bedarre binne.

Oernommen út ’t Kleine Krantsje,
nû. 310, 24-03-1978

Roukema wie kroech­baas wurden fan it âldste noch besteande kafee fan Ljouwert. It romrofte Oranje-Bierhuis is ryk oan histoarje. De namme – yn earder tiid Oranje Koffijhuis – soe ynjûn wêze troch de nabyens fan it steedhâlderlik hof. Yn it jier dat Roukema de ansicht boppe-oan dit blog útjoech, ferskynde der yn de Friesche Courant in rige artikels oer de practical jokes dy’t stam­gasten fan it Oranje-Bierhuis om 1890 hinne úthelle hienen mei de gernier Lodewijk Rodenhuis (1824–1907) as slachtoffer. Sa hie Rodenhuis de eare hân om de romrofte Frânske generaal Boulanger te ûntfangen yn syn wente yn de Grutte Heechstrjitte. It sil by dy gelegenheid west hawwe dat Rodenhuis syn bynamme Rouge-Maison krige. Ek hie de ferneamde ûntdekkingsreizger Stanley – dy fan ‘Dr. Livingstone, I presume?’ – him in besite brocht. De stamgasten hienen fan harren fiten hiele teäterstikjes makke, en de goedleauwige Rodenhuis wie der hieltyd wer mei iepen eagen ynrûn.

Jierren letter, yn 1936, waarden de artikeltsjes bondele yn it boekje Rouge-Maison in het Oranje Bierhuis, in útjefte fan de Coöperatieve Handelsdrukkerij. It boekje is fermeardere mei oantinkens oan Rodenhuis en syn frou troch in âld-kommensaal fan harren. Hy bringt syn eardere hospes en hospita ta libben, foaral troch se sjeuïch Liwwadders sprekkend op te fieren. Sels bliuwt de skriuwer lykwols anonym. De katalogus fan Tresoar set it boekje op namme fan in J. van der Werf, mar op grûn wêrfan is in riedsel. Rouge-Maison in het Oranje Bierhuis hat oars ferskate kronikeurs fan de Ljouwerter histoarje stof jûn foar krantestikjes en artikels. It meast ynformatyf is wol de bydrage ‘Myn koekeltsje’ fan Leendert Plaisier yn Leovardia, nû. 23 (maaie 2007).

It Oranje-Bierhuis doe’t Ype Schaaf kroechbaas wie,
ansicht, ±1917–1930

Oars as ôfstjoerder Hoving sil de ûntfanger fan de ansicht boppe-oan dit blog wol net mear de measte ynteresse hân hawwe yn los­rinnende ‘mokkels’. Jentje Boltje, gemeente-opsichter yn Apeldoarn, hie doe grif al fêste ferkearing mei de faam mei wa’t er in jier letter troude: Pietje Kerkstra. Jentsje wie yn 1881 berne yn Nijehaske, Pytsje yn 1888 yn Tsjalbert. Se ferstoaren yn respekti­ve­lik 1967 en 1976 en lizze begroeven yn Aldehaske.

En wa wie Hoving? Ik wit it net. De swankebast is achter bierdampen en tabakswalmen ferdwûn.

Pleatst yn Poste restante | Tagged , , , , , | Reaksjes út op Poste restante XLIV

Anne Sexton, Foarsjen yn in bestean

Pleatst op 30/03/2025 troch Klaas van der Hoek

 
Foarsjen yn in bestean

Jona foarseach yn syn bestean
binnenyn de búk.
Mines komt fan krekt itselde plak.
Jona iepene de doar fan syn kajút
en sei ‘Hjir bin ik!’, wat de walfisk oanstie,
dat hy woe him wol ynnimme.

By de bek âle Jona it út.
By de mage wie er lytsman.
Hy bonke net op de muorren.
Tomkesobje die er likemin.
Hy heve de holle oandachtich op
as in fertochte by syn eigen proses.

Jona helle de beurs fan syn heit tefoarskyn
en besocht it jild te tellen
mar alles wie weispield.
Jona helle de foto fan syn mem tefoarskyn
en besocht de eagen te tútsjen
mar alles wie weispield.
Jona ûntdie him fan syn jas en syn broek,
syn strik, horloazjeketting, mansjetknopen
en joech se oer.
Hy siet der by as in âldmoadrige baaigast
yn himd en ûnderbroek.

Dit is myn dea,
sei Jona lûdop,
en it begripe komt my te’n goede.
Elke bysûnderheid printsje ik my yn.
Lytse fiskjes swommen lâns syn noas,
hy printe him dat yn en rekke harren slym oan.
Der kaam plankton, hy hold it yn ’e hânpalm
as God syn lytste gloeilampen.
Syn hiele ferline wie dêrsa by him
en hy iet it.

Op dat stuit koarre de walfisk
him wer út yn de see.
De skokkend blauwe loft.
De skokkend wite boaten.
De sinne as in krakelearre eachbol.
Doe fertelde er de nijsmedia
de nuvere bysûnderheden fan syn dea
en se kloppen him op yn de kommersje
en ferkochten, ferkochten, ferkochten him.
Myn dea krekt sa.

 

Making a Living

Jonah made his living
inside the belly.
Mine comes from the exact same place.
Jonah opened the door of his stateroom
and said, “Here I am!” and the whale liked this
and thought to take him in.

At the mouth Jonah cried out.
At the stomach he was humbled.
He did not beat on the walls.
Nor did he suck his thumb.
He cocked his head attentively
like a defendant at his own trial.

Jonah took out the wallet of his father
and tried to count the money
and it was all washed away.
Jonah took out the picture of his mother
and tried to kiss the eyes
and it was all washed away.
Jonah took off his coat and his trousers,
his tie, his watch fob, his cuff links
and gave them up.
He sat like an old-fashioned bather
in his undershirt and drawers.

This is my death,
Jonah said out loud,
and it will profit me to understand it.
I will make a mental note of each detail.
Little fish swam by his nose
and he noted them and touched their slime.
Plankton came and he held them in his palm
like God’s littlest light bulbs.
His whole past was there with him
and he ate that.

At this point the whale
vomited him back out into the sea.
The shocking blue sky.
The shocking white boats.
The sun like a crazed eyeball.
Then he told the news media
the strange details of his death
and they hammered him up in the marketplace
and sold him and sold him and sold him.
My death the same.

 

Ut The Death Notebooks, 1974. YouTube: Anne Sexton Reads Her Poetry: ‘Making a Living’.

De bondel The Death Notebooks krige as motto in sitaat mei út de postúm ferskynde memoires A Moveable Feast (1964) fan Ernest Hemingway: ‘Look, you con man, make a living out of your death.’

Pleatst yn Anne Sexton | Tagged | Reaksjes út op Anne Sexton, Foarsjen yn in bestean