Georg Trakl, Simmer

Pleatst op 13/08/2023 troch Klaas van der Hoek

 
Simmer

Jûns swijt fan de koekoek
De kleirop yn it wâld.
Djipper bûcht him it nôt,
De reade papaver.

Der driget swart ûnwaar
Boppe de heuvel.
De krikel syn âlde liet
Ferstjert yn it fjild.

Net mear beweecht it leaf
Fan de kastanje.
Op de winteltreppen
Rûzet dyn jurk.

Yn de tsjustere keamer
Ljochtet stil de kears;
In sulveren hân
Dôvet har út;

Wynstille, stjerleaze nacht.

 

Sommer

Am Abend schweigt die Klage
Des Kuckucks im Wald.
Tiefer neigt sich das Korn,
Der rote Mohn.

Schwarzes Gewitter droht
Über dem Hügel.
Das alte Lied der Grille
Erstirbt im Feld.

Nimmer regt sich das Laub
Der Kastanie.
Auf der Wendeltreppe
Rauscht dein Kleid.

Stille leuchtet die Kerze
Im dunklen Zimmer;
Eine silberne Hand
Löscht sie aus;

Windstille, sternlose Nacht.

 
Ut Sebastian im Traum, 1915. Ofbylding: Brenner-Archiv, Universität Innsbruck. It hânskrift hat yn de foarlêste rigel ‘Löschet’. Dat liket my earder in ferskriuwing fan ‘Löscht’ as fan ‘Löschte’, dêr’t foar keazen is yn de – postúm ferskynde – bondel Sebastian im Traum.

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged | Reaksjes út op Georg Trakl, Simmer

It album amicorum fan Jeltsje Ypey

Pleatst op 06/08/2023 troch Klaas van der Hoek

It hat in moai doaske, dit losblêdige freondinne­­­­boekje. It doaske is fan bûten beklaaid mei reade side en goudkleurige byskes en fan binnen mei ljochtblau papier. De earste eigneresse hat der lykwols mar sân bydragen yn garre. Binne der bledsjes weirekke? Wierskynlik net; mei alle net-brûkte (mar wol oarspronklike) bledsjes derby is it doaske dochs hielendal fol.

Dy earste eigneresse wie Jeltje Petronella Helena Cornelia Ypey, berne yn Ljouwert op 21 april 1829 en dêr ferstoarn op 18 july 1857, as frijfaam, 28 jier âld. Jeltsje wie in dochter fan Leonardus Ypey (1794–1836) en Elisabeth Maria Salverda (1798–1852). Har âlden krigen alve bern; sân waarden net âlder as seis jier, en gjinien helle de 35. Ek heit Leonardus waard mar 41. Fan it hiele húsgesin waard syn widdo it âldst: Elisabeth Maria wie 54 doe’t se ferstoar. Der is in skildere portret fan har bewarre bleaun, taskreaun oan Willem Bartel van der Kooi.1 Se sjocht ús earnstich mar opmerksum oan.

Dat it album fan Jeltsje west hat, stiet oars net foar de folle hûndert prosint fêst. De namme fan de eigneresse wurdt yn it albumke net neamd. Twa kontribuanten, Suffridus en Elisabeth Maria Ypey (nû. 1 en 3), jouwe lykwols oan dat sy bydrage oan it album fan in suster. Behalven Jeltsje soe dy suster ek Maria Louisa Ypey (1822–1854) wêze kinne, mar dy stie kwa leeftyd fierder fan de measte kontri­buan­ten ôf, dat it hat grif Jeltsje har album west.

Opregte Haarlemsche Courant, 23-07-1857

Jeltsje hearde ta de hegere klasse yn Ljouwert. Har heit wie earst siktaris fan de gritenij Kollumerlân, doe siktaris fan de stêd Ljouwert en dêrnei griffier fan de Steaten fan Fryslân. Har pake oan heitekant, Matthijs Ypey (1762–1817), hie yn de Frânske tiid bestjoerlike funksjes yn Fryslân en wie dêrnei griffier fan de Fryske Steaten. Har pake oan memmekant wie Suffridus Salverda (1775–1851), dy’t as steatelid en deputearre fan Fryslân lang syn stimpel drukt hat op it provinsjale bestjoer.

Ek de freondintsjes dy’t oan it album bydroegen wienen berne mei in fergulde leppel yn ’e mûle. Cornelia Sara Noodt (nû. 2) wie in dochter fan de frederjochter yn it kanton Frjentsjer, dy’t nammers ek boeken op syn fakgebiet en tal fan gelegenheidsfersen skreau.2 De heit fan de suskes Aleïda en Johanna Albarda (nû. 5 en 6) wie abbekaat yn Ljouwert, deken fan de orde fan abbekaten yn Fryslân, steatelid fan Fryslân en lid fan de Twadde Keamer foar de liberalen. En de heit fan Anna Swanida Maria van de Lande (nû. 7) wie abbekaat, ûntfanger-griffier by de Commissie van de Zeedijken en mei-eigner fan de sûkerplantaazje Rac à Rac yn Suriname – én fan de slaven op dy plantaazje. Anna troude mei in assistint-residint op Java.

Foar safier’t de bledsjes tekst befetsje, is dy yn it Frânsk, mei útsûndering fan de fjouwerrigel dy’t de iennichste manlike kontribuant, de tolvejierrige Suffridus Ypey, levere op earste krystdei 1843:

Als gij in uwe eenzaamheid
Aan Uwe vrienden denkt,
Denkt dan ook eens aan hem
Die U dit blaadje schenkt.

De meast útwreide bydrage, op in dûbeld bledsje, is fan de net identifisearre ‘Willemine’. Sy borduerde foar Jeltsje in blommekrânske en skreau boppedat in kwatryn oer fan de Frânske skriuwer Alphonse de Lamartine:

Ce qu’une main écrit, une autre main l’efface:
Ce n’est que dans les coeurs qu’il faut graver son nom,
Je plains l’étranger qui ne laisse de trace,
Que dans les pages d’un Album.

De bydragen oan it album binne fan:

1. Suffridus Ypey, Ljouwert, 25-12-1843. In broer fan Jeltsje. Gedicht, 4 rigels.

Berne Ljouwert 27-02-1831, ferstoarn Ljouwert 27-09-1865, soan fan Leonardus Ypey (1794–1836) en Elisabeth Maria Salverda (1798–1852), troud Grins 28-05-1856 mei Ernestina Bernardina Harmanna van Panhuys (1832–1910).

2. Cornelia Sara Noodt, Ljouwert, 04-01-1844. Potlead­­­tekening: monumint foar de freonskip. Achterop: ‘Souvenir de votre amie C.S. Noodt’.

Berne Frjentsjer 29-11-1827, ferstoarn Ljouwert 22-08-1889, dochter fan Walraven Willem Noodt (1787–1844) en Ulrica Hermanna Huber (1791–1869), troud Grins 14-05-1852 mei Hendrik Wibo Huber (1821–1908).

3. Elisabeth Maria Ypey, Ljouwert, 29-01-1845. In suster fan Jeltsje. Potlead­­­tekening: boereskuorren. Achterop: ‘Souvenir de votre soeur E.M. Ypey’.

Berne Ljouwert 29-12-1833, ferstoarn Ljouwert 06-03-1854, dochter fan Leonardus Ypey (1794–1836) en Elisabeth Maria Salverda (1798–1852), net troud.

4. ‘Willemine’. Ljouwert, 06-08-1845. Gedicht fan Alphonse de Lamartine (1790–1869), 4 rigels;3 borduerwurkje: blommekrâns.

5. Aleïda Albarda, sûnder plak en datum. Akwarel: reade beien (Ribes rubrum).

Berne Ljouwert 02-07-1828, ferstoarn Ljouwert 30-05-1905, dochter fan Binse Albarda (1796–1862) en Eldina Allegonda Asselina Geertsema (1793–1837), net troud.

6. Johanna Albarda, sûnder plak en datum. Akwarel: Verbena bonariensis.

Berne Ljouwert 31-12-1829, ferstoarn Ljouwert 12-09-1849, dochter fan Binse Albarda (1796–1862) en Eldina Allegonda Asselina Geertsema (1793–1837).

7. Anna Swanida Maria van de Lande, Ljouwert, sûnder datum. Prikwurkje: blommen.

Berne Grins 24-07-1820, ferstoarn Batavia 06-05-1850, dochter fan Jacob Frederik van de Lande (1788–1857) en Elizabeth Maria Salverda (1791/2–1823), troud Banjoemaas (Banyumas, Java) 16-09-1846 mei Gualterus Johannes Tormijn (1811–1861).

Noaten

  1. Ljouwert, Fries Museum, S1964-398.
  2. Bondele yn W.W. Noodt, Gedichten, Leeuwarden: L. Schierbeek, 1838. In anonime resinsint skreau yn Vaderlandsche letteroefeningen, 1839, s. 547, oer dy fersen: ‘Zij behooren tot die soort, die reeds van overouden tijd als niet te dulden staan geteekend, – tot de middelmatigen. Zij hebben niets, wat hen onderscheidt, zijn alledaagsch van inhoud, niet meer dan redelijk van versificatie en stijl, zonder gloed en leven. Beter ware het, ze ongedrukt te laten, en er zich in gezellige en vriendschapskringen mede te vermaken, waar de goedwilligheid ook aan het middelmatige haren bijval niet onthoudt.’
  3. Vert-vert. Journal sans abonnés, nû. 840 (29-12-1834), s. 2, mei fariante rigels 3 en 4: ‘Plaignez le voyageur qui ne laisse de trace / Que sur les pages d’un album!’. Ek opnommen yn La Semaine. Encyclopédie de la presse périodique 3, nû. 60 (31-12-1848), s. 935, ûnder de titel ‘Vers écrits sur l’album de Miss Hannah-Burke’, mar dat fynplak is fan letter datum as de ynskripsje fan ‘Willemine’.

Pleatst yn Fynsten | Tagged , , , , , , , , , , | Reaksjes út op It album amicorum fan Jeltsje Ypey

Georg Trakl, Grodek

Pleatst op 23/07/2023 troch Klaas van der Hoek

 
Grodek

Jûns wjerklinke de hjerstige wâlden
Fan deadlike wapens, de gouden flakten
En blauwe marren, dêr’t de sinne
Tsjusterder oer weirôlet; omfiemet de nacht
Stjerrende krigers, de wylde klacht
Fan harren tebrutsen mûlen.
Stil sammelt lykwols yn it wylgelân
In reade wolk, dêr’t in grime god yn wennet
It fergetten bloed him, moannekoelte;
Alle wegen mûnje út yn swarte ûntbining.
Under de gouden tûken fan nacht en stjerren
Swinkelt it skaad fan de suster troch de swijende bosk,
Om de helden harren geasten te groetsjen, de bliedende hollen;
En sêft klinke yn it reid de donkere fluiten fan de hjerst.
O grutsker drôfnis! jimme brûnzen alters
De hite flam fan de geast fiedt no in ferskriklik fertriet,
De ûnberne neiteam.

 

Grodek

Am Abend tönen die herbstlichen Wälder
Von tödlichen Waffen, die goldnen Ebenen
Und blauen Seen, darüber die Sonne
Düstrer hinrollt; umfängt die Nacht
Sterbende Krieger, die wilde Klage
Ihrer zerbrochenen Münder.
Doch stille sammelt im Weidengrund
Rotes Gewölk, darin ein zürnender Gott wohnt
Das vergoßne Blut sich, mondne Kühle;
Alle Straßen münden in schwarze Verwesung.
Unter goldenem Gezweig der Nacht und Sternen
Es schwankt der Schwester Schatten durch den schweigenden Hain,
Zu grüßen die Geister der Helden, die blutenden Häupter;
Und leise tönen im Rohr die dunkeln Flöten des Herbstes.
O stolzere Trauer! ihr ehernen Altäre
Die heiße Flamme des Geistes nährt heute ein gewaltiger Schmerz,
Die ungebornen Enkel.

 

Ut it tydskrift Der Brenner, 1914/1915. Trakl skreau ‘Im Osten’, ‘Klage’ en ‘Grodek’ koart foardat er op 3 novimber 1914 yn in militêr hospitaal yn Krakau ferstoar. ‘Grodek’ ferwiist nei de Slach by Gródek, it tsjintwurdige Horodok yn Oekraïne, yn septimber 1914. ‘Klage’ en ‘Grodek’ wienen de earste gedichten fan Trakl dy’t yn it Frysk oerset waarden. Dy oersettings wienen fan de hân fan Theun de Vries (1907–2005) en ferskynden yn 1929 yn it tydskrift De Holder.

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged , | Reaksjes út op Georg Trakl, Grodek

Georg Trakl, Klacht

Pleatst op 16/07/2023 troch Klaas van der Hoek

 
Klacht

Sliep en dea, de tsjustere earnen
Omrûzje dizze holle hiel de nacht:
Lit minskene gouden byldnis
Ferswolgen wurde troch de izige weach
Fan de ivichheid. Op yslike klippen
Slacht it poarperen liif te pletter
En de donkere stim klaget
Boppe de see.
Suster fan stoarmige swiermoedigens
Sjoch in eangstige boat fersinkt
Under stjerren,
Foar it swijende antlit fan de nacht.

 

Klage

Schlaf und Tod, die düstern Adler
Umrauschen nachtlang dieses Haupt:
Des Menschen goldnes Bildnis
Verschlänge die eisige Woge
Der Ewigkeit. An schaurigen Riffen
Zerschellt der purpurne Leib
Und es klagt die dunkle Stimme
Über dem Meer.
Schwester stürmischer Schwermut
Sieh ein ängstlicher Kahn versinkt
Unter Sternen,
Dem schweigenden Antlitz der Nacht.

 

Ut it tydskrift Der Brenner, 1914/1915. Ofbylding: Trakl yn unifoarm, 1914; Brenner-Archiv, Universität Innsbruck.

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged | Reaksjes út op Georg Trakl, Klacht

Georg Trakl, Yn it easten

Pleatst op 09/07/2023 troch Klaas van der Hoek

 
Yn it easten

De winterstoarm syn wylde oargels lyk
Is de tsjustere grime fan it folk,
De poarperen weach fan de fjildslach,
Fan ûntblêde stjerren.

Mei brutsen wynbrauwen, sulveren earms
Winkt stjerrende soldaten de nacht.
Yn it skaad fan de hjerstige esk
Suchtsje de geasten fan de fallenen.

Toarnige wyldernis omgurdet de stêd.
Fan bliedende treden ferjaget de moanne
De feralterearre froulju.
Wylde wolven brutsen troch de poarte.

 

Im Osten

Den wilden Orgeln des Wintersturms
Gleicht des Volkes finstrer Zorn,
Die purpurne Woge der Schlacht,
Entlaubter Sterne.

Mit zerbrochnen Brauen, silbernen Armen
Winkt sterbenden Soldaten die Nacht.
Im Schatten der herbstlichen Esche
Seufzen die Geister der Erschlagenen.

Dornige Wildnis umgürtet die Stadt.
Von blutenden Stufen jagt der Mond
Die erschrockenen Frauen.
Wilde Wölfe brachen durchs Tor.

 

Ut it tydskrift Der Brenner, 1914/1915

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged | Reaksjes út op Georg Trakl, Yn it easten

Poste restante XLI

Pleatst op 02/07/2023 troch Klaas van der Hoek


‘HOLWERD’ (l.û.), ‘Stationsweg’ (m.û.), ±1902–1904. Ljochtdruk, 89×137 mm. Utjûn troch Rykele van der Meulen, Snits, nû. 112. Poststimpels Holwert 24-12-1904 en Ferwert 25-12-1904. Ferstjoerd oan Gerben Koopmans en Antje Holwerda, Ferwert, troch harren nicht Antje Holwerda.

Bêste Neef en Nift!
Klaas is goêd en wol oerkomt. T. het hem fen de trein helle. Nou haw wij in ge[s]prek oer St. Klaas, der is un Oansicht Album komt, der mat ek hwet yn oars net? jimme Nift A.

Hoe’t ansichtkaarten brûkt binne, is minstens sa nijsgjirrich as wat der op stiet. Ansichten dêr’t de ôfstjoerder mear op skreaun hat as inkeld in adressearring en syn of har namme, binne my it leafst – foaral as it boadskip skreaun is yn it Frysk. Likegoed sitte der tusken de tûzenen Fryske ansichten-mei-in-ferhaaltsje yn myn samling mar in pear dozyn dêr’t de ôfstjoerder Frysk op brûkt. Ornaris is dy ôfstjoerder dan boppedat in erkende frisist of frisiast. It ‘gewoane’ folk skriuwt as regel gjin Frysk, sels net op ansichten oan famylje of freonen. Hoe kin it ek oars as jin altyd yndruid wurdt dat it Hollânsk de noarm foar skriftlik taalgebrûk is en jo nea lêzen en skriuwen leard hawwe yn jo memmetaal?

Leeuwarder Courant, 23-07-1900

Ek Antsje Holwerda yn Holwert hat grif gjin Frysk op skoalle leard. It is sels mar de fraach of sy mear as seis, sân jier leger ûnderwiis hân hat. Antsje waard berne yn 1869 yn Brantgum as dochter fan de gernier Simon Holwerda en syn frou Aaltje Wiersma. Yn 1891 troude sy mei de Holwerter winkelman Jan Tjepkes Heeringa, dy’t lykwols al yn 1900 ferstoar, 38 jier âld. Antsje bleau achter mei trije bern en dreau as widdo J.T. Heeringa de winkel allinne fierder, sa’t sy al oan­kundige yn de rouadvertinsje fan har man: ‘N.B. De Winkelzaak in Land­bouw­touwwerk, Kruidenierswaren enz. wordt op denzelfden voet voortgezet.’

Yn desimber 1904 krijt Antsje har achterneefke Klaas Koopmans te útfanhúzjen. Klaas, berne yn Ferwert yn 1897, is de soan fan de Ferwerter bakker Gerben Koopmans en syn frou Antje Holwerda. Om yn Holwert te kommen nimt it sânjierrige jonkje it Dokkumer Lokaaltsje, de spoarline tusken Ljouwert en Mitselwier (letter Anjum), dy’t Ferwert mei Holwert ferbynt. Yn Holwert hellet ‘T.’ – grif Antsje har dan alvejierrige soan Tjepke Heeringa – him ôf. Antsje skriuwt in kaartsje nei Klaas syn âlden dat er goed oankommen is. Dat kaartsje, ornearret Antsje, kin dan moai yn it ansichtkaarte-album dat Sinterklaas earder dy desimbermoanne yn Ferwert brocht hat. Op earste krystdei wurdt it kaartsje yn Ferwert besoarge.

Neat bysûnders, dat boadskip, útsein dus fan it feit dat Antsje it yn it Frysk docht. Mûlk is dat ûnder ynfloed fan har ferneamde doarpsgenoat Waling Dykstra, de tige populêre Fryske folksskriuwer. Fan 1861 ôf oant syn dea yn 1914 wennet Dykstra yn Holwert. Earder hie er bakker west yn Spannum, mar dat befoel him alderminst. Yn Holwert makket er in trochstart as boekhanneler, mar leit er him benammen ta op it skriuwen fan rym en ûnrym yn it Frysk, dat yn tydskriften, almenakjes en blauboekjes op ’e merk komt. Guodkeap te besetten printwurk, dat minsken stimulearret ta it lêzen fan Frysk. Ek de foardrachtjûnen dy’t ‘Waling-om’ winters oeral yn Fryslân organisearret, it saneamde Winterjûnenocht, drage dêroan by.

Antsje lit it net by ien kaartsje. Fiif dagen letter stjoert se in twadde, opnij mei in boadskip yn it Frysk. Mar diskear is se ghost writer, de lytse Klaas fiert sabeare it wurd: ‘Heit en Mem! As it mei, wol ik graâg oant moandei ta yn Holwerd bljuwe, it kin ’t net dan forwachtsje wij bericht torech. jimme Klaas.’ Sels foeget Antsje ta: ‘alles bêst. Ho is ’t bei jimme?’ It wurdsje torech (Hollânsk terug) heart mannichien faaks raar yn ’e earen – my alteast al – mar neffens it Woordenboek der Friese taal komt terêch yndied foar yn de Dongera­dielen (dêr’t Holwert yn leit) en wie it yn earder tiid ek wider ferspraat. Antsje is oars Frysk-minded genôch: op it earste kaartsje skriuwt se ‘Oan’ oer it foarprinte ‘Aan’ hinne en op it twadde skrast se dat foarprinte ‘Aan’ resolút troch. That’s the spirit.

Beide kaartsjes binne útjûn troch Rykele van der Meulen yn Snits. Op it earste (nû. 112) stiet de Stasjonswei, op it twadde (nû. 111) de herberch fan de widdo fan Klaas de Kuur, kastleinske Rinske Polstra, dy’t krekt as Antsje Holwerda der al jong allinne foar kaam te stean en de saak allinne fuortsette. Al rillegau soe Rykele yn Holwert konkur­rinsje krije: fan 1905 ôf oant yn de lette jierren tweintich joech ek winkelfrou Antsje kaarten fan Holwert út. Foar guon hat de Ljouwerter fotograaf Joseph Dwinger – oer him in oare kear mear – de foto’s makke. Mar Antsje bestelde ek kaarten by de firma’s Weenenk & Snel en De Tulp yn Haarlem.

Lêstneamde firma makke foar Antsje yn 1905 bygelyks in kaart fan de Holwerter iepenbiere skoalle; de beammen steane sa deun op ’e ruten dat de bern de blik ûnmooglik noch nei bûten dwale litte kinne. Stylfol is de komposytkaart hjirnêst, út likernôch 1909, mei sintraal opnij de herberch dy’t earder fan Rinske Polstra wie en no as Het Amelander Veerhuis eigendom is fan Sierd Lambertus van der Woud. Ut de lette jierren tweintich stamt ûnder mear in troch Antsje útjûne, moaie ansicht fan datselde Amelander Veerhuis, dat, sa’t in boerd oan de gevel dúdlik makket, no ek ANWB-bûnshotel is. De ansichten dy’t Antsje útjoech, hawwe nammers Hollânsktalige byskriften – in bytsje in miste kâns…

De Holwerter winkelfrou Antsje Holwerda ferstoar yn 1940. Har achterneef Klaas soe, tegearre mei syn broer Sieds, mei-firmant wurde yn it beskútfabryk De Volharding oan de Mounebuorren yn Hallum. Dat fabryk wie yn 1920 oprjochte troch heit Gerben Koopmans en Hessel van der Meulen, allebeide begûn as bakker yn Ferwert. Yn 1924 troude Klaas mei Sieuwke Dijkstra. Alve jier letter ferstoar er, 38 jier âld, krekt as Jan Heeringa. Gerben en Sieds lutsen harren út de firma Van der Meulen & Koopmans werom en it beskútfabryk gong fierder as Van der Meulen, in bedriuw dat, mei in hieltyd útwreid­zjend assortimint (roggebrea, knäckebröd, lange fingers, melbatoast), in begryp waard. Op ’t heden makket Van der Meulen inkeld noch toast. De Volharding waard yn 2022 opdûkt.

Pleatst yn Poste restante | Tagged , , , , , , , , , , , , , , , , | Reaksjes út op Poste restante XLI

Wilfrid Gibson, Werom

Pleatst op 11/06/2023 troch Klaas van der Hoek

 
Werom

Se freegje, hoe is ’t gien,
Wêr wiest, wat hast dêr dien?
Wat jou ik as beskie
Dy’t wit dat ik ’t net wie,
Mar ien oan my gelyk,
Dy’t oerstuts, lykas ik,
En folk yn ’t frjemde lân
Om hals brocht mei myn hân…
Mar ik draach skuld, neat joech,
Om’t hy myn namme droech.

 

Back

They ask me where I’ve been,
And what I’ve done and seen.
But what can I reply
Who know it wasn’t I,
But someone, just like me,
Who went across the sea
And with my head and hands
Killed men in foreign lands. . . .
Though I must bear the blame
Because he bore my name.

 

Ut Battle, 1915

Pleatst yn Mear | Tagged | Reaksjes út op Wilfrid Gibson, Werom

Wilfred Owen, Omdoch

Pleatst op 04/06/2023 troch Klaas van der Hoek

 
Omdoch

Lis him yn ’t sinneljocht –
It struts him ienris út ’e slom,
Thús, doe’t er lân besiedzje mocht.
Sels hjir yn Frankryk wekke ’t him,
Oant dizze moarn fol snie en kjeld.
Mûlk wit de sinne, âld en myld,
Wêrtroch’t er opstean sil.

It wekket ommers sied –
Liem wekke ’t op in kâlde stjer.
Is ’t puonnen fan noch waarme lea,
In liif fol sinen, dan te swier?
Wie liem foar dít ta waaksdom kaam?
– Wat joech dat ea rou ljochtgewraam
De ierde har sliep ûntnaam?

 

Futility

Move him into the sun—
Gently its touch awoke him once,
At home, whispering of fields half-sown.
Always it woke him, even in France,
Until this morning and this snow.
If anything might rouse him now
The kind old sun will know.

Think how it wakes the seeds—
Woke once the clays of a cold star.
Are limbs, so dear-achieved, are sides
Full-nerved, still warm, too hard to stir?
Was it for this the clay grew tall?
—O what made fatuous sunbeams toil
To break earth’s sleep at all?

 

Ut The Nation, 15 juny 1918. De Ingelske dichter Wilfred Owen (1893–1918) naam yn 1915 tsjinst yn it leger en focht yn Frankryk oan it front. Yn 1917 waard er ynfalide ferklearre om yn Edinburgh behannele te wurden foar shell shock. Owen kearde werom nei it front en sneuvele yn 1918, ien wike foar de wapenstilstân. Wilfred Owen en Siegfried Sassoon jilde as de wichtichste war poets fan de Earste Wrâldoarloch.

Pleatst yn Mear | Tagged , | Reaksjes út op Wilfred Owen, Omdoch

Wilfrid Gibson, Skrikbyld

Pleatst op 28/05/2023 troch Klaas van der Hoek

 
Skrikbyld

It makket my net kjel
Te sneuveljen op ’t fjild,
Dat my yn it gefjocht
De dea yn de eagen sjocht.

Mar krûpe wy op ’t lêst
In hoal yn foar wat rêst,
Dan skrilje ik, bang dat ik
Dea wer wekker skrik.

 

The Fear

I do not fear to die
’Neath the open sky,
To meet death in the fight
Face to face, upright.

But when at last we creep
Into a hole to sleep,
I tremble, cold with dread,
Lest I wake up dead.

 

Ut Battle, 1915. De Ingelske dichter Wilfrid Gibson (1878–1962) waard fjouwer kear troch it leger wegere foardat er tsjinst nimme koe. Fan ein 1917 oant 1919 wie er soldaat yn de buert fan Londen, earst yn it Motor Transport Corps en letter as medysk administratyf meiwurker. Gibson hat nea fochten oan it front. De oarlochspoëzy yn syn bondel Battle hie likegoed ynfloed op war poet Wilfred Owen.

Pleatst yn Mear | Tagged , | Reaksjes út op Wilfrid Gibson, Skrikbyld

Poste restante XL

Pleatst op 14/05/2023 troch Klaas van der Hoek


‘Groete uit’ (l.b.), ‘Leeuwarden’ (r.b.), ±1907–1908. Ljochtdruk, kleurelitografy, 89×139 mm. Utjûn troch Pieter Spijker, Ljouwert / De Tulp, Haarlem. Poststimpels Ljouwert 16-07-1908 en Drachten 16-07-1908. Ferstjoerd oan Jan en Jantsje Mulder, Drachten, troch Alle Mulder, Trijntje Dolstra en Bauke Mulder.

Wa doart te bewearen dat de boerestân net fan goede wil is? Wienen it net de boeren dy’t yn it algemien belang de Greidhoeke fan Fryslân mei ruilferkaveling, skaalfergrutting en monokultuer restyled hawwe ta ien grut, kreas fuotbalfjild mei keunstgers? Moai ek dat se harren lân de lêste jierren opleukje mei lange rigen wapperjende flaggen. ’t Is in lust om hjoeddedei troch agrarysk Fryslân te toeren. Jammer dat dy flaggen op ’e kop hingje, mar ja, net elkenien is langer fertroud mei de tradysje. Dêrom diskear, oan de hân fan in searje ansichten fan mear as in iuw lyn, in blogje oer hoe’t it al moat, opdroegen oan Farmers Defence Force-spokeswoman Sieta van Keimpema.

Dy searje bestiet út minstens alve kaarten mei ôfbyldings fan Ljouwert, omliste troch it read-wyt-blau fan de Nederlânske flagge. De ôfbylding, yn swart-wyt, is sân kear fette yn in ovaal, trije kear yn in rútfoarm, en ien kear falt er gear mei de wite baan fan de flagge. ‘Groete uit Leeuwarden’, stiet der hieltyd boppe. Sân ôfbyldings hawwe boppedat lytsprinte ûnder­skriften dy’t sizze wat der werjûn is: de Aldehou, de Kelders, de Koarnmerk (tsjintwurdich de Foarstreek), de Twibaksmerk en twaris de Arendstún. De oare fjouwer, sûnder ûnderskriften, binne fan it Nije Stedsweeshûs (tsjint­wurdich it Natuermuseum Fryslân), de Weach, de Nijstêd, de Prinsetún en Camstrabuorren. Njoggen kaarten fan de searje binne fer­­tsjint­­wurdige yn myn eigen samling; fan de oare twa binne eksimplaren oanwêzich yn it Histoarysk Sintrum Ljouwert.

Utjouwer fan de kaarten wie Pieter Spijker (1851–1911), eigner fan in boek-, kantoar- en keunstwinkel oan de Foarstreek, hoeke Woartelhaven. Dy winkel stiet prominint op de flaggekaart fan de Koarnmerk. Op it rút binne noch krekt de nammen fan Spijker en syn kompanjon Sytze Smeding te lêzen. Achter it rút hinget in affysje fan de Nijverheids-tentoonstelling dy’t yn july–augustus 1906 yn Ljouwert hâlden waard. Dat affysje, 80×100 sintimeter grut en útfierd yn kleurelitografy, wie ûnt­­wurpen troch Karel Verbruggen en printe troch de firma Senefelder yn Am­ster­dam. Der is in eksimplaar oanwêzich yn de Albertina yn Wenen. Mar Verbruggen makke ek in hast folslein identike ferzje op ansichtformaat, dy’t útjûn waard troch de Ljouwerter Samuel Abraham Markus – op it mêd fan ansichten in grutte konkurrint fan Spijker.

Syn moaiste kaarten joech Spijker om 1900–1902 hinne út: in searje fan sân ansichten mei sêftkleure jugendstil-achtige or­na­­­­min­ten (Poste restante XXI) en trije kaarten printe troch Kunstanstalt Rosenblatt yn Frankfurt am Main (Poste restante XXIV). Spijker syn ansichten mei flaggen moat fan likernôch 1907–1908 wêze. Se binne minder elegant as wat er earder útjoech, mar falle mei harren hurde kleuren read en blau wol op. Spijker liet se produsearje troch de firma De Tulp yn Haarlem. Dy firma wie om 1905 hinne oprjochte en makke allerhanne printwurk yn ferskillende techniken. Benammen topografyske ansichten fan hiel Nederlân waarden yn grutte oantallen produsearre, maar De Tulp brocht ek kaarten mei regionale drachten en fantasykaarten út. Nei 1919 wurdt lykwols net mear fan De Tulp fernommen.

Dragtster Courant, 16 maaie 1908.

It is in bytsje in sport fan my wurden om ôfstjoer­­ders en ûntfangers fan ansichten te identi­fi­searjen. Mar de kâns op sukses by de twa of trije ôfstjoerders fan it kaartsje boppe-oan dit blog liket net grut te wêzen. Sy ferskûlje harren achter inisjalen: ‘A.M.’ en ‘T.D.’ en faaks ek ‘B.’, al kin dy lêste letter ek op in wenplak of sokssawat slaan. Mear kâns fan slagjen hat it thúsbringen fan de ûntfanger. Syn namme, ‘A. Mulder’, is frij algemien, mar de tafoegings ‘Boekhandel etc’ en ‘Drachten L 27’ biede hâldfêst. ‘L 27’ tsjut nammentlik de buert yn Drachten oan dêr’t in Alle Mulder in saak yn boeken en papier hie, oan de Bopperein, sa’t bliken docht út advertinsjes dy’t er pleatste yn de Dragtster Courant.

Berne yn Makkum yn 1868 as soan fan in fjild­wachter, wie Alle Mulder earst sân jier beropsmilitêr, om yn 1892 beneamd te wurden ta fjildwachter yn Opsterlân. Yn 1903–1909 wie er klerk by doarwarder Jan de Bos yn Drachten. It wie yn dy jierren dat er ek in boeke- en papierhannel dreau. Mar Alle woe hegerop. Yn 1909 waard er beneamd ta doarwarder by it kantongerjocht yn Beetstersweach, dêr’t er him ek mei syn húshâlding nei wenjen sette. Hast tritich jier bleau er yn dy funksje. It is in baan dy’t jin net by elkien populêr makket, mar fan syn superieuren krige Alle by syn ôfskied loovjende wurden mei. De Leeuwarder Courant die dêr op 1 juny 1938 ferslach fan en skreau dat de plakferfangend kantonrjochter de ôfswaaiende doarwarder bestimpele hie ‘als een ambtenaar, die steeds met ambitie zijn functie uitoefende en daarbij, voorzoover zulks een deurwaarder mogelijk is, de justitiabelen met de meeste welwillendheid tegemoet trad, doch die ook, indien dit vereischt werd, met doortastendheid zijn wil wist door te voeren’.

Alle Mulder wie troud mei Trijntje Dolstra (1870–1950). Se krigen fjouwer bern, wêrfan’t ien mar fiif wike âld waard. De oare trije wienen Jan (1894–1967), Jantje (1896–1963) en Bauke (1905–1974). It wie in griffermearde húshâlding; Alle wie jierrenlang âlderling fan de kristlik-griffermearde tsjerke yn Drachten en siet in skoft foar de ARP yn de gemeenteried fan Opsterlân. Soan Bauke folge syn heit op as doarwarder yn Beetstersweach. Fia soan Jan soenen Alle en Tryntsje pake en beppe wurde fan Fryslâns grutste dichteres Tiny Mulder (1921–2010), dy’t – ferneamd nei beppe – offisjeel Trijntje hiet. Alle Mulder ferstoar yn 1948, yn Drachten.

Mei it foargeande yn de achterholle falle de inisjalen fan de ôfstjoerders ynienen te plak: it kin hast net oars of ‘A.M. T.D. B.’ stiet foar Alle Mulder, syn frou Tryntsje Dolstra en harren jongste bern Bauke. Mar stjoerde Alle – want it hânskrift is yndied sines – dan in ansicht oan himsels? Nee, uteraard net. It kaartsje wie grif bedoeld foar de thúsbliuwers, de beide âldere bern Jan en Jantsje. It wie net ûngebrûklik om ek yn sokke gefallen as adressant it gesinshaad te neamen. It kaartsje mei it Ljouwerter Nije Stedsweeshûs sil Jan en Jantsje yn ’t sin brocht hawwe dat sy net ferweesd wienen, ek al sieten se even allinne thús.

Pleatst yn Poste restante | Tagged , , , , , , , , , , , | Reaksjes út op Poste restante XL