It album amicorum fan Aletta Knoops

Pleatst op 12/10/2025 troch Klaas van der Hoek

Doe’t dûmny François Haverschmidt – de dichter Piet Paaltjens – lykme-allinne yn syn pastorij yn Foudgum siet, kaam yn 1859 syn dierbere suster Sytske, widdo wurden, mei har soantsje by him ynwenjen. It makke syn iensume bestean yn de bytiden wrede Dongeradielen draachliker. Ein 1862 ferfearen François, Sytske en har soantsje nei De Helder. Noch gjin jier letter soenen broer en sus beide (opnij) trouwe, mar foar gjin fan beide wie in protte lok weilein. Sytske ferstoar yn 1866 nei in miskream oan de goalera. François litte in libben lang oan depresjes en die himsels yn 1891 te koart.

François en Sytske wienen fan oarsprong Ljouwerters. It moat Sytske west hawwe dy’t yn 1855 in bydrage levere (nû. 11) oan it hjir beskreaune album amicorum fan Aletta Knoops, dy’t yn dy snuorje yn Ljouwert wenne. De bydrage is ûndertekene mei ‘Uwe U liefhebbende vriendin Zite Haverschmidt’. ‘Zite’ sil Sytske har ropnamme west hawwe, en it skrift fan de ûndertekening stimt aardich oerien mei Sytske har han­tekenings ûnder har trouakten.

Sytske har bydrage bestiet út in gedicht en in potleadtekening. It gedicht is in sekstet yn steatlike aleksandrinen:

Nooit moet, mijn vriendin! uw hart met bittre rampen strijden,
Het allerzaligst lot wil U gestaâg verblijden,
De deugd geleid’ U steeds, waar gij uw’ treden rigt.
Blijft Gij tot aan uw eind getrouw aan uwen pligt,
Blijft aan uw vriendenrij, dus ook aan mij, gedenken,
Ik eisch dit laatste, en hoop, God zal U ’t eerste schenken.

Hat de suster fan de dichter Piet Paaltjens dat fers sels betocht? Ik tink fan net. It wurd ‘vriendin’ yn de earste rigel smyt in metryske hobbel op. Grif hat dêr oarspronklik ‘vriend’ stûn en hat Sytske dat oanpast omdat Aletta no ienris in frou wie.

De tekening, fan in hibiskus, is faaks ek net sa orizjineel. Der sit yn it album noch in twadde, net datearre potlead­tekening mei deselde foarstel­ling, makke troch de Ljouwerter jongfeint Cornelis Tigler Wijbrandi (nû. 12). Hawwe Sytske en Cornelis itselde foar­byld brûkt of hat de iene de tekening fan de oare kopiearre? Cornelis wie nammers tsjûge by it earste houlik fan Sytske, as ‘aanbehuwde neef der bruid’. Tsjûge wie ek Cornelis Noë, dy’t trouwe soe mei in oare kontribuante oan it album, Elisabeth Reijnders (nû. 9).

Fan grutte artistike wearde binne de beide tekeninkjes leau ’k net. Ek de oare byldzjende bydragen binne beskieden, al is it aardich dat der in doarpsgesicht fan Wieringerwaard tusken sit. It hiele albumke is nammers sljocht, en net botte rjocht. It doaske is standert massaproduksje en de feltsjes papier, net grutter as 7×14 sm, binne skean ôfsnien. Mar it blêdgoud op de sneed fan de brike feltsjes en de beide romantyske gravueres op it dekplaatsje en de binnenkant fan it lid jouwe dochs wat franje oan it gehiel. En der is goed op it albumke past: it hat amper wryt of slyt.

De albumhâldster, Aletta Knoops, hie gjin Ljouwerter woartels. Sy waard yn 1829 berne yn Arnhim as dochter fan de jernfabrikant Abraham Knoops en Aletta van Hees, en kaam as húshâldster yn tsjinst by de minniste dûmny Matthias van Geuns (1823–1904).1 Hy en Aletta wienen neef en nicht; harren memmen wienen susters. Matthias, hikke en tein yn Ljouwert, studearre oan it Doopsgezind Seminarie yn Amsterdam en waard yn 1847 foargonger yn Zijpe. Aletta kaam yn dy lette jierren fjirtich al by him yn ’e hûs, sjoen de albumbydragen fan lju út Zijpe en Wieringerwaard. Yn 1850 waard Matthias predikant yn Ljouwert, wat er oant syn emeritaat yn 1888 bliuwe soe. Aletta ferfear mei syn húshâlding mei nei Ljouwert en makke dêr nije freonen. Unbekend is wannear’t se wer nei har bertestêd Arnhim weromgong. Sy ferstoar dêr as frijfaam yn 1878.

De bydragen oan har album binne fan:

1. Johan Hendrik Ochtman, Arnhim, 21-07-1844. Gedicht, 5 rigels, earste rigel ‘Voorwaarts, op den weg des levens’. Ochtman skreau syn bydrage ‘bij dh. W. Knoops’ = de Arnhimmer apteker Wessel Knoops (1800–1879).2

Berne Sieriksee 24-02-1817, ferstoarn Sieriksee 29-12-1863, soan fan Johannes Ochtman (1796–1872) en Pieternella Nijland (1798–1828), troud Sieriksee 15-03-1837 mei Anna Adriana Borrendamme (1815–1873). Apteker yn Sieriksee, direkteur fan de garansinefabryk Ochtman, Van der Vliet & Co.3

2. Arendje Martha Knoops, Arnhim, 22-11-[1845?]. In nicht fan Aletta. Borduerwurk: wynranken.

Berne Arnhim 29-03-1831, ferstoarn Arnhim 23-04-1901, dochter fan Wessel Knoops (1800–1879) en Arendje Martha van Ooij (1800/1–1850), troud Arnhim 11-11-1857 mei Fredrik Willem Gerritsen (1827–1908).

3. Johannes Henricus van Demmeltraadt, Arnhim, 15-12-1845. Lange proaza­tekst, foar ‘mijne jonge en bevallige vriendin!’ fan ‘Uw grijze vriend’.

Doopt Nimwegen 15-05-1774, ferstoarn Arnhim 09-01-1859, soan fan Clemens van Demmeltraadt en Hendrina Heijer, net troud.

4. Helena Jacoba Knoops, Arnhim, 25-12-1845. In nicht fan Aletta. Borduer­wurk: blommekrâns.

Berne Arnhim 15-12-1832, ferstoarn Arnhim 13-04-1905, dochter fan Carel Otto Knoops (1794–1878) en Barbara van Hees (1800–1889), troud Arnhim 11-06-1857 mei Jan Ypes Ybes (1821–1908), widner fan Johanna Hendrica Wilhelmina Mos (1833–1855).

5. G. de Groot, Arnhim, 11-01-1846. Gouache: roas; byskrift: ‘Dit roosje blijv’ altijd | Der vriendschap toegewijd.’

6. Pieter de Waard en Guurtje Marees, [wierskynlik Zijpe, ±1847–1850]. Tekst: ‘Aandenken van Vriendschap | voor | Aletta Knoops | van | P. de Waard en Guurtje Marees.’

Pieter berne Zijpe 12-10-1794, ferstoarn Zijpe 29-06-1857, soan fan Dirk de Waard (1752–1830) en Immetje Stuurman (1755–1814), troud Zijpe 28-12-1816 mei Guurtje Marees. Skoalmaster.
Guurtje doopt Zijpe 29-04-1787, ferstoarn Zijpe 12-04-1878, dochter fan Gerrit Marees en Maartje Hillegonds, troud 1. Petten 14-05-1809 mei Michiel Oost (1790–1815), troud 2. Zijpe 28-12-1816 mei Pieter de Waard.

7. Jogchem Blaauboer, Wieringerwaard, 16-02-1850. Gedicht, 4 rigels, strofe út ‘Aan Adeline’ fan Everhardus Johannes Potgieter (1808–1875): ‘Liefde en onschuld hoop en vrêde, | Blijve u, waar gij dartelt bij; | En vergund gij mij eene bede, | O! gedenk dan soms aan mij.’4

Berne Wieringerwaard 18-02-1830, ferstoarn Zijpe 03-05-1913, soan fan Jogchem Blaauboer (1799–1877) en Grietje Sloth (1801–1874), troud Zijpe 04-05-1850 mei IJda Blaauboer (1830–1895).

8. Pieter Blaauboer, Wieringerwaard, 16-02-1850. Potleadtekening: feart en huzen yn Wieringerwaard.

Berne Wieringerwaard 20-02-1824, fer­stoarn Swol 19-02-1887, soan fan Jogchem Blaauboer (1799–1877) en Grietje Sloth (1801–1874), troud 1. Bergen 13-05-1864 mei Niesje Koger (1839–1867), troud 2. Bergen 16-09-1870 mei Geertruida Cornelia van Lon (1820–1885), widdo fan Jan Huibert Diederiks. Gemeentesiktaris.

9. Elisabeth Reijnders, Ljouwert, 14-12-1850. Tekening: winterlânskip mei huzen en skippen lâns in feart en reedriders op it iis.

Berne Ljouwert 17-08-1832, ferstoarn Ginneken en Bavel 05-05-1925, dochter fan Izaak Reijnders (1798–1875) en Catharina Anna van Wicheren (1801–1877), troud Ljouwert 27-07-1859 mei Cornelis Noë (1831–1905).

10. Ypkje Posthumus, Ljouwert, 21-12-1854. Potleadtekening: roazen.

Berne Ljouwert 29-08-1834, ferstoarn Nimwegen 08-01-1913, dochter fan Salvus Posthumus (1805–1838) en Jaike Lojenga (1810–1888), troud Ljouwert 03-07-1862 mei Jan Ypes (1832–1891).

11. Sytske Haverschmidt, Ljouwert, 02-01-1855. Foar: potleadtekening: hibiskus; achter: gedicht, 6 rigels, earste rigel ‘Nooit moet, mijn vriendin! uw hart met bittre rampen strijden’.

Berne Ljouwert 14-04-1833, ferstoarn De Haach 16-07-1866, dochter fan Nicolaas Theodorus Haverschmidt (1801–1879) en Geeske Bekius (1803–1878), troud 1. Ljouwert 17-09-1856 mei Adriaan Singels (1834–1859), troud 2. Ljouwert 05-10-1863 mei Frederik Nicolaas Jan Singels (1836–1925), in broer fan Adriaan.

12. Cornelis Tigler Wijbrandi, [wierskynlik Ljouwert, ±1855]. Potleadtekening: hibiskus.

Berne Ljouwert 21-08-1832, ferstoarn De Haach 31-10-1903, soan fan Klaas Tigler Wijbrandi (1809–1888) en Sjoukje Brouwer (1811–1855), troud Ferwerteradiel 27-11-1858 mei Gaatske Cannegieter (1837–1904).

Noaten

  1. Oer Knoops: Frans van den Houdt, ‘Apotheker Wessel Knoops maakte jongeren enthousiast voor natuur­wetenschappen. Gelijknamig genootschap viert het tweehonderdjarig bestaan’, Pharmaceutisch Weekblad, 05-04-2024, s. 18–21; ‘Wessel Knoops’, Wikipedia.
  2. Oer Van Geuns: Knipscheer, ‘Geuns (Matthias van)’, Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek VIII, Leiden 1930, kol. 600–601; S.B.J. Zilverberg, ‘Geuns, Matthias van’, Biografisch lexicon voor de geschiedenis van het Nederlands protestantisme III, 1988, s. 137–138.
  3. Oer Ochtman: Ter gedachtenis aan den wel-edelen heer Johan Hendrik Ochtman, Johz., overleden te Zierikzee, den 29 December 1863, [Zierikzee 1864]; ‘Johan Hendrik Ochtman’, Encyclopedie van Zeeland.
  4. Vaderlandsche Letteroefeningen, 1833, s. 325–328.

Pleatst yn Freoneboekjes | Tagged , , , , , , , , , , , , , , , | Reaksjes út op It album amicorum fan Aletta Knoops

Georg Trakl, Jiergong

Pleatst op 21/09/2025 troch Klaas van der Hoek

 
Jiergong

Yn ’t leaf kroep sprantelich robyn.
Doe wie de fiver kalm en wiid.
De wâldseam lâns lei bûnt ferstruid
In flekkerich blau en stoffich brún.

In fisker luts syn netten yn.
Doe kaam der skimer oer it gea.
Ien hôf noch ljochte skier oer ’t hear
En fammen brochten fruit en wyn.

Fierôf stoar wei in herdersliet.
Doe stienen klinten frjemd en keal.
It wâld, no yn in deadshimd feal,
Rôp heugenis wekker oan fertriet.

En staf-oer-nacht waard stil de tiid
En as yn swarte hoalen fleach
Yn ’t wâld in ravemacht en teach
Nei it kloklet, fier fuort, yn de stêd.

 

Jahreszeit

Rubingeäder kroch ins Laub.
Dann war der Weiher still und weit.
Am Waldsaum lagen bunt verstreut
Bläulich Gefleck und brauner Staub.

Ein Fischer zog sein Netze ein.
Dann kam die Dämmrung übers Feld.
Doch schien ein Hof noch fahl erhellt
Und Mägde brachten Obst und Wein.

Ein Hirtenlied starb ferne nach.
Dann standen Hütten kahl und fremd.
Der Wald im grauen Totenhemd
Rief traurige Erinnerung wach.

Und über Nacht ward leis’ die Zeit
Und wie in schwarzen Löchern flog
Im Wald ein Rabenheer und zog
Nach der Stadt sehr fernem Geläut.

 

Ut de ‘Gedichte 1909–1912’

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged | Reaksjes út op Georg Trakl, Jiergong

Georg Trakl, Amen

Pleatst op 14/09/2025 troch Klaas van der Hoek

 
Amen

Untbining sljurkjend troch de môgele keamer;
Skaden op gielich behang; yn donkere spegels wulvet
Him de elpenbienen drôfnis fan ús hannen.

Brune kralen ferglide troch de bestoarne fingers.
Yn de stilte
Gean óp de blauwe moansiedeagen fan in ingel.

Blau is ek de jûne;
De oere fan ús weistjerren, it skaad fan Azraël,
Dat in brún lyts hôf ferdonkeret.

 

Amen

Verwestes gleitend durch die morsche Stube;
Schatten an gelben Tapeten; in dunklen Spiegeln wölbt
Sich unserer Hände elfenbeinerne Traurigkeit.

Braune Perlen rinnen durch die erstorbenen Finger.
In der Stille
Tun sich eines Engels blaue Mohnaugen auf.

Blau ist auch der Abend;
Die Stunde unseres Absterbens, Azraels Schatten,
Der ein braunes Gärtchen verdunkelt.

 

Ut Gedichte, 1913. Azraël is de ingel fan de dea, dy’t de siele fan it lichem skiedt.

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged | Reaksjes út op Georg Trakl, Amen

Georg Trakl, De grouwel

Pleatst op 07/09/2025 troch Klaas van der Hoek

 
De grouwel

Ik rûn, seach ik, ferlitten keamers yn.
– Dwyl dûnsen stjerren yn de blauwe jûne
En op de fjilden gûlden lûd de hûnen
En yn de krunen wiele wyld de wyn.

Ynienen: stilte! Koartsich-doffe gloed
Lit giftige blommen bloeie út myn mûle,
En út de tûken falt as út in wûne
Bleek glânzjend dau, en falt en falt as bloed.

Kin ’k oars yn spegels neat as leechte fine,
No sjoch ik traach en faai dêryn ferskinen,
Ut tsjusternis en grouwel: Kaïns blik!

Sêft risselje de sidene gerdinen,
Troch ’t finster blikt de moanne as in bline,
Hjir is inkeld myn moardner noch – en ik.

 

Das Grauen

Ich sah mich durch verlass’ne Zimmer gehn.
– Die Sterne tanzten irr auf blauem Grunde,
Und auf den Feldern heulten laut die Hunde,
Und in den Wipfeln wühlte wild der Föhn.

Doch plötzlich: Stille! Dumpfe Fieberglut
Läßt giftige Blumen blühn aus meinem Munde,
Aus dem Geäst fällt wie aus einer Wunde
Blaß schimmernd Tau, und fällt, und fällt wie Blut.

Aus eines Spiegels trügerischer Leere
Hebt langsam sich, und wie ins Ungefähre
Aus Graun und Finsternis ein Antlitz: Kain!

Sehr leise rauscht die samtene Portiere,
Durchs Fenster schaut der Mond gleichwie ins Leere,
Da bin mit meinem Mörder ich allein.

 

Ut de ‘Sammlung 1909’

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged | Reaksjes út op Georg Trakl, De grouwel

Poste restante XLV

Pleatst op 10/08/2025 troch Klaas van der Hoek

‘Weidum. Volksvermaken.’ (l.û.), ±1903–1905. Ljochtdruk, 90×139 mm. Utjûn troch Arjen Roorda, Weidum. Poststimpels Weidum 26-08-1905, Bussum 26-08-1905 en Amsterdam Centraal Station 29-08-1905. Ferstjoerd oan Johannes de Vries, Bussum/Amsterdam, troch ‘Coos’, ‘Thea’ en ‘Bertus’.

Weidum fiert feest. Boppe de Greate Buorren hinget in mânske flagge. In kliber folk stiet te sjen nei twa manlju dy’t elk in jok mei twa kuorren drage. Tusken harren yn, midden op ’e dyk, stiet in taffeltsje; der liket in flesse op te lizzen op in ferheginkje. De man rjochts, mei in silinderhoed op ’e holle, bringt sa te sjen mei de hân wat nei de mûle. Wat is hjir te rêden?

Weidum op in ansicht út 1964. Links achter it hûs Greate Buorren 23, dat prominint op de ansicht boppe-oan dit blog stiet.

It Fries Fotoarchief hat in eksim­plaar fan deselde ansicht. De foarstelling wurdt dêr beskreaun as: ‘Dorpsgezicht van Weidum. Hier zien we een aantal artiesten (?) die het publiek tijdens het dorpsfeest vermaken in de Greate Buorren.’ Dy beskriuwing suggerearret dat beide manlju in sketch of sokssawat opfiere. Mar it sit oars, sa leart de Franeker Courant fan 16 augustus 1903. Dy krante befettet in detaillearre ferslach fan it Weidumer doarps­feest. Dat sette op tongersdei 13 augustus út ein mei ‘volksspelen’, meast foar bern en jongerein: hurdrinne foar famkes oant en mei acht jier, hurdrinne foar jonges oant en mei acht jier, stuolledûnsje foar famkes boppe de acht jier, koekehappe foar jonges boppe de acht jier en ‘flesschenslaan door jongelingen’. Foar folwoeksen manlju wie der ‘hardloopen met bollenkorven’. Foar folwoeksen froulju wie der neat.

It spultsje hurdrinne mei bol­kuor­ren, dat ‘volksvermaak’ is te sjen op de ansicht­kaart hjirboppe. Oant yn de lette jierren tritich waard it dien op doarps- en skoalfeesten yn hiel Fryslân, sa’t út âlde kranten bliken docht. Mar op de ansicht wurdt net hurdrûn, de manlju steane stil by in taffeltsje, wat dogge se dêr? Opnij bringt de Franeker Courant, diskear dy fan 30 augustus 1908, útkomst. Dêr stiet in ferslach yn fan it doarpsfeest yn Wytgaard dat jier. Ek dêr wie hurdrinne mei bolkuorren ien fan de spultsjes. De ferslachjouwer ljochtet dat spultsje yn in bysin ta en beskriuwt dêrmei tagelyk it momint dat op de Weidumer ansicht fêstlein is:

Bij het hardloopen met twee bolkorven aan een juk, waarbij midden in de baan uit een gesloten flesch een glaasje water ingeschonken moest worden om dit te ledigen en de flesch daarna weer te sluiten, werden de prijzen behaald door Age Jorna, J. Vliegendehond, Abe Jorna en Tj. v. Balen.

Der bestiet noch in oare ansicht dy’t itselde momint werjout, mar de fotograaf hat de foto diskear nommen fan de oare kant fan it taffeltsje. Ek brocht de útjouwer fan beide ansichten ferzjes op ’e merk dy’t nochal rûch ynkleure binne, mei blau, brún, grien en read. Dy útjouwer wie de Weidumer winkel­baas Arjen Roorda (1870–1928), dy’t noch minstens trije oare kaarten fan Weidum meitsje liet, lykas de ansicht hjirnêst fan de Hegedyk, sjoen fan de Dekemawei ôf.

Op de ansichten fan Weidum mei ‘volksvermaken’ dus gjin sketch troch artysten. Sa net, der waarden op it Weidumer doarpsfeest fan 1903 wier wol sketches opfierd, net oerdeis op strjitte mar jûns yn it kafee fan de widdo Samplonius. Leden fan it Weidumer resitearkolleezje Oefening en Vermaak brochten dêr Frysk toanielwurk op ’e planken: de ienakter Krystjoun fan Yme Schuitmaker, it blijspul Jild en ljeafde fan Tseard Velstra en de klucht De skearwinkel fen Toan Sjipsop fan Waling Dykstra, alle trije foar it earst publisearre yn 1902. ‘De herhaalde bijvalsbetuigingen van het zoo talrijk opgekomen publiek waren voor de leden zeker het beste bewijs dat een en ander zeer in den smaak viel. Hun spel was uitstekend.’

In bolkoerrinster op in ansicht út 1913.

Yn it deistich libben wie bolkoer­rinne, ek wol bolrinne neamd, oars gjin botte fermaaklike beuzichheid. It útsuteljen fan bôle, brea en koeke yn it doarp en benammen ek lâns pleatsen en arbeiderswenten bûtenút, te foet yn waar en wyn mei twa swiere kuorren oan in jok, wie dreech wurk en smiet net folle op. It waard meast dien troch froulju, faken widdo of frou fan in sike of ynfalide man, dy’t sa besochten de skeamele ynkomsten yn harren húshâlding noch in lyts bytsje by te spikerjen. Yn it rymstik ‘Klaske Bolrinster’ (1881) fan Piter Jelles Troelstra bringt Klaske har sitewaasje sa ûnder wurden:

Ik woe jimm’ graech ris hwet forkeapje;
Hwent och, ik ha seis lytse bern,
Dy mat ik sels de mûle stopje;
Hwent ’k ha foar ’n toch myn man forlern.

Ja, tink er om; foar my is ’t libben
Hwet oars as molkengroattenbrij;
’t Is dei oan dei wer skrippe en skûrre;
Mijn pak is swier, leau det mar fry.

De ferneamdste ‘literêre’ bolkoerrinster is sûnder mis mem Afke út de klassiker Afke’s tiental (1903) fan Nynke fan Hichtum. As Afke de kream fan har tsiende bern útleit, komt buorfrou Jetske freegjen

wat Afke er van zou zeggen, als zij Zaterdag eens voor haar door ’t dorp rondging met de manden vol versch brood, of ‘bollekorven’ zooals die in Friesland genoemd worden. Om er een beetje bij te verdienen, liep Afke namelijk driemaal in de week met die bollekorven. Als ze daarmee den halven dag onafgebroken op de been was, kon ze er een kwartje mee verdienen, of soms 37½ cts. Dat was wel niet veel, maar ze kon er toch al gauw twee paar klompen voor de kinderen voor koopen, of iets anders, dat ze noodig hadden. En nu wou die goeie Jetske dat voor haar doen, zonder er zelf een cent aan te verdienen!

Bolkoerrinsters brochten net inkeld bakkersguod mar ek it lêste nijs. De bolkoerrinster dy’t nijs – en ek rabberij – útkrantet, waard sprekwurdlik. Al yn de Rimen en teltsjes skriuwt Joast Hiddes Halbertsma dat in fertroulikheidsje ‘juster al yn ’e bôlkoer’ lei om oan te jaan dat it al rûngong.

De dûbele rol fan de bolkoerrinster komt moai ta útdrukking op in ansicht dy’t de Hearrenfeanster boekhanneler Gerben Brouwer meitsje liet. Om 1917 hinne joech Brouwer in steal ansichten út mei froulju fan it Fryske plattelân. Op ien fan dy ansichten sjogge wy in bolkoerrinster by in boerinne foar de bûtendoar (mei rjochts noch in stikje fan in amerrak). Net folle letter turnde Brouwer de ansichten om ta lokwinsk- en nijjiers­kaarten. Op de niisneamde ansicht waard ‘Lokkich Nijjier’ bypinsiele en it plaatsje krige as ûnder­skrift in Frysktalige nijjierswinsk op rym. De bolkoer­rinster, sa stiet dêryn te lêzen, bringt ‘nys en ytbre waren’. De Leeuwarder Courant fan 20 juny 1959 hie yn de rubryk ‘Ut ’e âlde doaze’ in ôfbylding fan dy kaart en skreau dêrby:

Nei alle gedachten sil de ûnbikende rymker “nijs” wol foarop set hawwe (en hat er dêrnei de ytbre waren neamd) om’t it sa better foel, mar tagelyk moat er syn folkje goed kend hawwe, hwant it nijs wie by de âlde bôllekoerrinster hast like foarnaem as de bollen, de wiggen, de healbreaën of de fjirdepartsjes, dy’t hja njonken de fine koeke, de kantkoeke en de snipelkoeke yn ’e kuorren oan it jûk de reden en paden, de loanen en de diken lâns tôge.
      Yn de âlde Fryske toanielstikken wie in bôllekoerrinster stéfêst in rabbelskûte, in âld teapert en in praetsjeforkeapster, dy’t altiten oer oaren de mûle spielde. Dêr sil wol hwat fan oan west hawwe, en faeks hawwe ús toaniel en Fryslân sels wol hwat forspile nou’t in feguer lykas op ús printsje doe-tiid wurden is.

De earste bolkoerrinster-ansicht fan Brouwer is printe yn sepia – al by ferskinen lei it patina fan it ferline der oerhinne. De bolkoerrinster wie doe al op har retoer. Sy waard opfolge troch de bakkersfeint, dy’t op in transportfyts mei in grutte koer boppe it foartsjil de klanten bylâns jage. Sa’n jonge teutet en rabbet net, hy trapet stevich de pedalen rûn en floitet nei de famkes.

Pleatst yn Poste restante | Tagged , , | Reaksjes út op Poste restante XLV

Else Lasker-Schüler, De bavianemem sjongt
har baviaantsje yn sliep

Pleatst op 20/07/2025 troch Klaas van der Hoek

 
De bavianemem sjongt har baviaantsje yn sliep
(Nanesankje)

Sliep mar, sliep mar,
Myn roazepoepertsje,
Myn sûkerlúske,
Myn goudflieke,

Moarn sil de keizerin út Azië komme
Mei sûker, sûkelarje en bombommen,

Gau gau
Koeskes dwaan, bliuwste wekker,
Dan krijt Blaubekje neat fan dat lekkers.

 

Die Pavianmutter singt ihr Paviänchen in den Schlaf
(Wiegenliedchen)

Schlafe, schlafe,
Mein Rosenpöpöchen,
Mein Zuckerläuschen,
Mein Goldflöhchen,

Morgen wird die Kaiserin aus Asien kommen
Mit Zucker, Schokoladen und Bombommen,

Schnell, schnell,
Haase Haase machen,
Sonst kriegt Blaumäulchen nichts von den Sachen.

 

Ut Die gesammelten Gedichte, 1917. Foar it earst publisearre yn it proazawurk Das Peter Hille-Buch, 1906.

Pleatst yn Else Lasker-Schüler | Tagged | Reaksjes út op Else Lasker-Schüler, De bavianemem sjongt
har baviaantsje yn sliep

Else Lasker-Schüler, O, wie ’k mar út ’e wrâld!

Pleatst op 13/07/2025 troch Klaas van der Hoek

 
O, wie ’k mar út ’e wrâld!
(Oan myn dokter Benn)

Dan gûlsto om my.
Reade bûkelhagen fjurje
Myn dreamen striidhaftich oan.

Troch tsjuster strewel
Moat ik
En fuorgen en wetter.

Hieltyd treft wyld weagjen
Myn hert;
Fijân fan binnen.

O, wie ’k mar út ’e wrâld!

Mar ek dêr fier fan wei
Doal ik in flikkerljocht

Om God syn grêf.

 

O ich möcht aus der Welt!
(Meinem Doktor Benn)

Dann weinst du um mich.
Blutbuchen schüren
Meine Träume kriegerisch.

Durch finster Gestrüpp
Muß ich
Und Gräben und Wasser.

Immer schlägt wilde Welle
An mein Herz;
Innerer Feind.

O ich möcht aus der Welt!

Aber auch fern von ihr
Irr ich ein Flackerlicht

Um Gottes Grab.

 

Ut Die gesammelten Gedichte, 1917

Pleatst yn Else Lasker-Schüler | Tagged | Reaksjes út op Else Lasker-Schüler, O, wie ’k mar út ’e wrâld!

Else Lasker-Schüler, In treurliet

Pleatst op 06/07/2025 troch Klaas van der Hoek

 
In treurliet

In swarte do, dat is de nacht
… Do tinkst sa sêft oan my.

Ik wit, dyn hert is stil,
It hat myn namme op syn seam.

De smerten dy’t dy tabehearre
Komme op my ta.

De sillichheden dy’t dy sykje
Garje ik ûnoanrierd.

Sa draach ik de blossems fan dyn libben
Fierder fuort.

En wol dochs mei dy stilstean;
Twa wizers op de wizerplaat.

O, alle tuten moatte leafwei
Swije op beskynde lippen.

Nea wer sil it moarn wurde,
Want se brutsen dyn jeugd.

Achter dyn sliepbien
Stoar in paradys.

Meie de fertrietliken
Yn de dei de sinne fervje.

En de treurjenden
Glâns op harren wangen lizze.

Yn de swarte wolketsjelk
Stiet de moannebloeiselknop.

… Do tinkst sa sêft oan my.

 

Ein Trauerlied

Eine schwarze Taube ist die Nacht
… Du denkst so sanft an mich.

Ich weiß, dein Herz ist still,
Mein Name steht auf seinem Saum.

Die Leiden, die dir gehören,
Kommen zu mir.

Die Seligkeiten, die dich suchen,
Sammele ich unberührt.

So trage ich die Blüten deines Lebens
Weiter fort.

Und möchte doch mit dir stille stehn;
Zwei Zeiger auf dem Zifferblatt.

O, alle Küsse sollen schweigen
Auf beschienenen Lippen liebentlang.

Niemehr soll es früh werden,
Da man deine Jugend brach.

In deiner Schläfe
Starb ein Paradies.

Mögen sich die Traurigen
Die Sonne in den Tag malen.

Und die Trauernden
Schimmer auf ihre Wangen legen.

Im schwarzen Wolkenkelche
Steht die Mondknospe.

… Du denkst so sanft an mich.

 

Ut Die gesammelten Gedichte, 1917

Pleatst yn Else Lasker-Schüler | Tagged | Reaksjes út op Else Lasker-Schüler, In treurliet

Lêze, blinder

Pleatst op 29/06/2025 troch Klaas van der Hoek

 
Ferskynd:
Klaas van der Hoek, ‘In prachtich moaie joun’. Oer de doarpsdichter Pyt Idzinga (1911–1979) en syn berime notulen foar de kristlik-histoaryske kiesferiening Spannum-Iens. Opnommen yn Lêze, blinder. Tsien koarte ferhalen fan skriuwers fan no, Ljouwert 2025, s. 41–51.

Lêze, blinder waard presintearre op 27 juny ta eare fan Jelle Krol by syn ôfskie as kolleksjespesjalist en fakreferint Frysk fan Tresoar. Mei bydragen fan Jetske Bilker, Marijke de Boer, Wieke de Haan, Ytsje Hettinga, Klaas van der Hoek, Goffe Jensma, Douwe Kootstra, Bouke Oldenhof, Doeke Sijens en Janneke Spoelstra. Foaropwurd: Arjen Dijkstra.

Lêze, blinder is ûnder mear te keap by de Afûk.
ISBN 978-94-93323-96-4, 19 sm, 112 siden, € 15,00.

Pleatst yn Berjochten | Tagged | Reaksjes út op Lêze, blinder

Georg Trakl, De tsjerke

Pleatst op 15/06/2025 troch Klaas van der Hoek

 
De tsjerke

Pinsiele ingels weitsje oer de alters;
En rêst en skaden; striel út blauwe eagen.
Yn wijreekwalmen driuwe smoarge leagen.
Yn leechte swanke jammerdearlik stalten.

Op ’t knibbelbankje, ’t is krekt de Madonna,
Sit in lyts huorke mei ferblikte wangen.
Oan strielen goud bin’ waaksen bylden hongen;
Wytburdich God omjouwe sinne en moanne.

In skyn fan teare pylders, wulften, ribben.
Yn ’t koar ferstoaren swiete jongesstimmen.
Fersonken kleuren wâlje op, hiel dimmen,
In streamend read fan Magdalena’s lippen.

In frou giet swier yn dreamen dy’t ûntstelle,
Dwylt troch dy skimering fol maskers, fanen.
Har skaadbyld krúst de stille hilligebanen,
De ingelerêst yn wytkalke kapellen.

 

Die Kirche

Gemalte Engel hüten die Altäre;
Und Ruh und Schatten; Strahl aus blauen Augen.
In Weihrauchdünsten schwimmen schmutzige Laugen.
Gestalten schwanken jammervoll ins Leere.

Im schwarzen Betstuhl gleichet der Madonne
Ein kleines Hürlein mit verblichnen Wangen.
An goldnen Strahlen Wachsfiguren hangen;
Weißbärtigen Gott umkreisen Mond und Sonne.

Ein Schein von weichen Säulen und Gerippen.
Am Chor der Knaben süße Stimmen starben.
Sehr leise regen sich versunkene Farben,
Ein strömend Rot von Magdalenens Lippen.

Ein schwangeres Weib geht irr in schweren Träumen
Durch diese Dämmerung voll Masken, Fahnen.
Ihr Schatten kreuzt der Heiligen stille Bahnen,
Der Engel Ruh in kalkgetünchten Räumen.

 

Ut de ‘Gedichte 1909–1912’

Pleatst yn Georg Trakl | Tagged | Reaksjes út op Georg Trakl, De tsjerke